مقدمه
تعليمات آكادميك نقش بسيار مهمي را در رشد صنعتي اقتصادي وفرهنگي جامعه ايفا مي‌كند. تمامي كشورهاي در حال توسعه ذخيره عظيمي از نيروهاي انساني دارند كه به منظور موثر واقع شدن در امر توسعه، اين گروه از جمعيت بايد مهارتهاي لازم را فرا مي‌گيرند در غير اينصورت اين نيروي بالقوه نه تنها نقش مؤثر خود را در توسعه و پيشرفت ايفا نمي‌نمايد بلكه خود بر مسائل و مشكلات مي‌افزايد. ارائه الگوي مناسب جهت ساماندهي قصايي دانشكدة معماري به منظور بالا بردن سطح مهارت و تربيت كارشناسان با تخصصهاي لازم براي تبديل نيرو بالقوه جامعه بالفعل و در نتيجه گامي بزرگ در جهت رشد صنعتي اقتصادي و فرهنگي جامعه است كه جزوة حاضر مطالعاتي است در جهت رسيدن به اين امر.
پيشگفتار :
به نام يگانه معمار هستي كه با دميدن روح آفرينندة خويش در كالبد انسان، او را جانشين خود بر روي زمين قرار داد. همانگونه كه خداوند با دميدن روح خود در جسم بي جان آدمي را مي‌آفريند. انسان نيز در مقام جانشين وي با دميدن روح خلاقة خود در كالبد مواد خام و بي جان به آنها زندگي مي‌بخشد و بدين سان هنر از انسان زاييده مي‌شود. آفرينش چشمة جوشان هنرهاست و آثار بزرگ هنري در پرتو نور آفرينشگري خالقان خودپا به عرصه وجود نهاده‌اند.
فصل اول
شناخت مسائل و نكات مربوط به ساختمانهاي دانشگاهي
شناخت مسائل و نكات مربوط به ساختمانهاي دانشگاهي
ويژگي‌هاي عمومي پرديس دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالي
مجموعه‌هاي دانشگاهي اعم از مجتمع‌هاي بزرگ و دانشكده‌هاي تك رشته‌اي، پرديس ناميده مي‌شوند. سيماي مطلوب دانشگاه‌ها با مشخصه كلي كالبدي آن تعيين مي‌گردد و بايد با هدف‌ها و مشخصات آموزش و اوضاع كلي محيط هماهنگ باشد. انواع پرديس‌ها در رابطه با مسائل شهري، در گروه‌هاي زير دسته بندي مي‌شوند:
• پرديس پراكنده داخل شهر
در چنين پرديسي، ساختمانهاي دانشگاه يا مدرسه آموزش عالي به صورت پراكنده در نقاط مختلف شهر قرار دارند و بين ساختمانهاي و فضاي آموزشي مختلف را فضاهاي عمومي شهر پر مي‌كند. اين نوع پرديس‌ها باعث مي‌شوند كه همبستگي محيط آموزشي و شهر بيشتر شده و تحرك فرهنگي بوجود آيد، واحدهاي آموزشي از استقلال نسبي برخوردار شوند و شهر از موقعيت مؤسسات آموزش عالي شديداً متأثر گردد. ايجاد چنين پرديس‌هايي وقتي مناسب است كه امكانات ارتباطي در شهر به اندازه كافي وجود داشته باشد و زمين‌هاي قابل ساخت در قطعات مناسب در داخل شهر در دسترس باشند.
• پرديس مجتمع چند ياخته‌اي داخل شهر
در چنين پرديسي، كليه ساختمان‌ها در يك محوطه بسته قرار مي‌گيرند و بين ساختمان‌ها و فعاليت‌هاي مختلف واحدهاي آموزشي، فضايي جز آنچه كه متعلق به دانشگاه باشد، وجود ندارد. در واقع اين نوع پرديس‌ها ارتباطي با شهر ندارند و براي ايجاد اين پرديس‌ها، نياز به قطعه زمين وسيعي در داخل شهر است. مجتمع بودن كليه واحدهاي آموزشي در يك محوطه باعث مي‌شود كه دانشجويان بيشتر با يكديگر تماس داشته باشند و توجه آنان بيشتر جلب مسائل خاص دانشگاهي گردد تا به زندگي روزمره شهري و مسائل آن.
• پرديس مجتمع خارج از شهر
در چنين پرديسي، كليه فعاليت‌هاي آموزشي دانشگاه در محوطه وسيعي بدون امكان دسترسي مستقيم به كليه تأسيسات شهري وجود دارد. ايجاد چنين پرديسي ايجاب مي‌كند كه مسائل خاص شهري اهميتي از ديدگاه آموزش نداشته باشد و محوطه دانشگاه خود به صورت شهري خود كفا درآيد.
*آرايش و سازماندهي فضايي جزء بناها
در مورد طرق اصلي آرايش و سازماندهي بنا براي يك مجموعه، ممكن است با شرايطي به شرح زير مواجه شويم :
– فضاها داراي عملكردهايي خاص باشند يا به فرمهاي خاصي نيازمند باشند.
– فضاها از نظر كاربردي انعطاف پذير باشند و آزادانه تنظيم شوند.
– عملكرد با درجه اهميت فضاها در سازماندهي بنا منحصر به فرد و يگانه است.
– فضاها داراي عملكردهاي مشابه باشند و بتوانند به صورت يك مجموعه عملكردي در كنار هم قرار گيرند يا در يك تركيب خطي تكرار شوند.
– فضاها براي تأمين نور، تهويه و ديد، نياز به فضاهاي سرباز بيرون دارند.
– فضاها براي خصوصي بودن بايد مجزا شوند.
– فضاها بايد به راحتي قابل دسترس باشند.
– شيوه و ارايش اين فضاها مي‌تواند اهميت نسبي و نقش عملكردي سمبوليكشان را درسازماندهي يك جا روشن نمايند.
اصول و ضوابط طراحي فضاهاي دانشكده‌اي
• آموزش نظري
– مشخصات عمومي كلاس‌هاي درس
در تمام كلاس‌هاي درس و در كل فضاهاي پرجمعيت براي امكان خروج سريع در هنگام سوانح مانند آتش سوزي، درها به سمت خارج باز مي‌شوند.
كلاس‌هاي درس مي‌بايست جهت استفاده از وسايل مختلف سمعي – بصري مجهز باشند.
امكان تاريك كردن كلاس، رعايت حداقل 3 متر فاصله بين اولين رديف صندلي‌ها با تخته سياه يا پرده نمايش، در نظر گرفتن محل مناسب جهت قرار دادن دستگاه‌هاي سمعي – بصري، نظير دستگاه اپك، اورهد، ويدئو و … در كلاس، از جمله تسهيلاتي است كه مي‌بايست پيش بيني گردد.
عرض درب كلاسها حداقل 110 سانتي متر در نظر گرفته مي‌شود تا بدين ترتيب حمل و نقل انواع وسايل كمك آموزشي به كلاس به سهولت انجام پذيرد. ارتفاع كلاسها بستگي به شرايط نور روز، عوامل خارجي (درخت، ساختمان و …) دارد. براي اطاق به عمق 6 تا 8 متر، ارتفاع 25/3 تا 75/3 متر كافي و مناسب است.
– نور رساني طبيعي كلاسها
براي نور مناسب در روز، سطح پنجره‌هاي كلاس بايستي 20 تا 50درصد سطح خود كلاس باشد. در صورت بيشتر از 5/6 متر بودن عمق اطاق، پنجره مقابل براي نور رساني يكسان لازم است. اين پنجره بايد حداقل 20/1 متر پهنا داشته باشد و ارتفاع آن 5/2 متر باشد.
– عايق سازي صوتي
لازم است حدود 2/1 تا 3/1 سقف را با مواد جاذب (مانند آكوستيك تايل) پوشانيد. همچنين بايد قسمت‌هايي از سطح به صورت پوسته‌اي ساخته شود تا در جذب آواي بم (فركانس كم) مؤثر باشد.
• آموزش عملي
– خصوصيات عمومي آتليه‌هاي طراحي
استوديوهاي طراحي به صورت معمول، داراي ارتفاع زياد هستند، از طرف شمال نور مي‌گيرند و داراي تعداد زيادي ديوارهاي لاينقطع براي نمايش كارها هستند. فضاهاي اصلي آتليه كه كليه كارهاي طراحي و ترسيمي در آن انجام مي‌شود، برحسب مورد و ميزان كارها مي‌تواند به جزء فضاهاي مختلف تقسيم شود. يك استوديو بايد داراي فضاهايي براي ورقه پلان، كمدهاي لباس، كتب مرجع و مدل‌ها بوده و شامل تجهيزاتي براي تكثير نقشه‌ها و اسناد باشد. (اين تجهيزات مي‌تواند به صورت متمركز باشد).
– آرايش ميزها در آتليه طراحي
از نظر اصولي ميزهاي طراحي و نقشه كشي را به صورت موازي و متوالي و در رديف‌هاي متقاطع با يك يا دو راهرو قرار مي‌دهند. ميزها در جهت نصب تخته سياه قرار مي‌گيرند، به صورتي كه همه ميزها بتوانند از روشنايي يكنواختي برخوردار شوند. در ضمن براي هر ميزكار، محدوده‌هايي در حد استاندارد براي كارهاي مختلف هر دانشجو در نظر گرفته مي‌شود. از ديگر نكات قابل ذكر اين است كه تمامي ميزهاي طراحي و نقشه كشي بايد از جنس مقاوم و حتي المقدور داراي رنگي روشن باشند (سفيد – زرد – سبز). مصالح مورد نظر در كف و ديوارهاي جنبي استوديوها نيز مي‌بايد به دقت انتخاب گردد و به گونه‌اي باشد كه با روحيه و فضاي كار، رابطه‌اي نزديك داشته باشد.
– روشنايي
هر آتليه طراحي بايد از نظر نور طبيعي از شرايط خوبي برخوردار باشد، به همين جهت پنجره‌هاي نسبتاً بلندي براي آنها لازم است. سطح كل اين پنجره‌ها حداقل 25 تا 33 درصد سطح آتليه و جهت گيري آنها بهتر است كه به شمال يا شرق باشد. در صورت عدم وجود امكان براي اين جهت گيري، لازم است با استفاده از پرده در پشت پنجره از تابش مستقيم نور خورشيد و درخشش آن جلوگيري گردد. در صورت امكان بد نيست از نورگيرهاي سقفي نيز استفاده شود. البته اين نورگيرها، نورهاي فرعي را تأمين خواهند كرد. تمام پنجره‌ها بايد داراي پرده يا نوعي سايبان باشند تا بتوان نور روز را تحت كنترل درآورد. همچنين بايد سطح پنجره قابل دسترس بوده تا شيشه‌ها را بتوان به آساني پاك نمود.
• كارگاه طراحي و ساخت ماكت
كارگاه ماكت فضايي است به صورت يك سالن با پلان آزاد كه فضاي داخلي آن بر اساس تجهيزات و وسايل لازم براي ساخت ماكت شكل مي‌گيرد. با توجه به ابعاد و اندازه‌هاي وسايل كار و محدوده مورد نياز براي هر يك، فضايي در حدود 90 متر مربع براي تجهيز كارگاه ماكت لازم است. اين كارگاه مي‌تواند ظرفيت 24دانشجو را در يك دوره كاري داشته باشد.
هر كارگاه ماكت داراي يك مسئول و مربي آموزش مي‌باشد. فضاي كارگاه نيز به گونه‌اي است كه مسئول كارگاه مي‌تواند از محل كار خود بر كار تمام دانشجويان نظارت داشته باشد. در نتيجه اطاق وي در كنار انبار لوازم و مواد و مصالح ساخت قرار مي‌گيرد. روشنايي كامل كارگاه ماكت نيز مي‌بايست همانند ديگر كارگاه‌ها و آتليه‌هاي طراحي تأمين گردد. وسايل مورد نياز كارگاه ماكت عبارتند از :
مته 1 عدد
ميز نقشه كشي به ابعاد 100 80
2 عدد
دستگاه سنگ 1 عدد
ميز كار به عرض 80 سانتي متر
اره مدور 1 عدد
صفحه برش 1 عدد
كمان اره 1 عدد
قفسه بندي 1 عدد
رنده نجاري 1 عدد
ميزكار به ابعاد 210 120
به تعداد كافي
صندلي چرخان به تعداد كافي
– كلاس‌هاي سمينار و گردهمايي
در كنار آتليه‌ها و كارگاه‌هاي مختلف در بخش آموزش عملي، كلاس‌هايي تحت عنوان سمينار و گردهمايي در نظر گرفته مي‌شود كه مورد استفاده كليه رشته‌ها قرار مي‌گيرد. در اين كلاسها دانشجويان جلسات گروهي خود را در تمامي دروس اعم از نظري و عملي براي كركسيون يا ارائه درس برگزار مي‌كنند. همچنين اين فضاها مي‌توانند به صورت تمام وقت در اختيار پروژه‌هاي تحقيقاتي دانشكده قرار بگيرند. ظرفيت اين كلاسها، مختلف و بين 6، 12 و 28 نفر است.
• كتابخانه تخصصي
يكي از امكانات ياري دهنده بخش آموزش نظري دانشكده، فعاليت‌هاي كتابخانه‌اي است. كتابخانه در يك مركز آموزش، فضايي است كه دانشجويان در آنجا مي‌توانند از كتب تخصصي مربوط به رشته تحصيلي مورد نظر استفاده نمايند. همچنين در جريان آخرين تازه‌هاي كتاب، مجلات، بولتنها و غيره قرار گيرند.
