چكيده :

ايده آل هر جامعه انساني تربيت و شكوفا كردن نيروها و استعدادهاي نسل جوان آن مي باشد كه در اين راستا خانواده ها اولين نقش را دارند . زيرا كودك در خانواده چشم مي گشايد و تا 7 سالگي كه آماده تحيل مي گردد فقط در فضاي تربيتي خانواده قرار دارد . ولي فضاي خالي بين مدرسه و خانه را هيچ نهادي به طور مشخص به عهده نگرفته است . اين فضاي خالي شامل اوقات فراغت بچه و به خصوص فصل تعطيلي مدارس كه تقريباً طولاني است مي شود . علاوه بر اين بيشتر وقت كودكان در مدارس به تعليم علوم مختلف مي گذرد و پرورش و تربيت استعدادها و خلاقيت ها تقريباً در سيستم آموزشي ما وجود ندارد پس سازمان يا نهادي مي باشد كه سيستم برنامه ريزي آن بر اساس يا پايه پرورش افكار و خلاقيتهاي كودكان باشد . زيرا در غير اين صورت سهل ترين نتيجه آن بيكار ماندن قواي فكري و رواني كودكان است . در واقع هدف هاي اصلي مراكز فرهنگي تربيتي كودكان پر كردن اوقات فراغت آنها به بهترين صورت و پرورش فعاليتها و استعدادهاي آنان است . اوقات فراغت پر ارزشترين موقعيت براي انديشه و تفكر مي باشد .

مقدمه :

فرق بين معماري كودكان و بزرگسالان چيست ؟ آيا اين دو نوع معماري با هم فرق دارد ؟
آيا معماري يك بنا از سني به سن ديگر تغيير پذير است ؟
بي شك اين تغيير اجباري به نظر مي آيد . بعدهاي يعني براي كودكان امري است كه همگان بدان برخورد كرده ايم . اطاقي كه در طفوليت بزرگ مي شود بعد از گذشت سالها كوچك است . ديوار بلند اينك حصارك كوتاهي است ، اين خود گوياي مسئله سن و مقياس كودك بوده و با در نظر گرفتن اينكه تلاش عملي كودك معيار مي باشد جواب سئوال بالا مثبت است .
اطفال با حركات سريع ، روح سركش ، آزادي سرشت و بازيگوشي و خارج بودن از تيپهاي بزرگسال ساختاري ديگر به طرح مي دهند .
فضاي ساخته شده چه مفهومي براي كودك دارد ؟ درك كودك از فضا با درك ما كاملاً متفاوت است . او تمام تصاوير معمارانه را بر حسب هوش لحظه اي و تخيلش بكار مي برد . كودك دوست دارد فضايي قابل تغيير در اختيار داشته باشد تا بتواند ردپايي از خود در آن بجاي بگذارد و بدين ترتيب نقاط مشابه ويژه خود را بوجود آورد . اينگونه احساس تعلق به محيط دست مي يابد .

محيطهاي مناسب براي كودكان :
منظور از طرح و اجراي محيط مناسب براي كودكان فراهم نمودن بستر و عاملي موثر جهت تحقق قابليتهاي بالقوه وجودي براي شناخت وجوه شناختي و جسمي و تضمين رشد كامل آنهاست .
نقش محيط فيزيكي با توجه به مطالعات گذشته از يك سو به عنوان بستري براي شكل گيري قالبهاي فطري و طرح كلي ايجاد وجودي وي از سوي ديگر عاملي موثر براي پايه ريزي و گسترش داشته هاي ذهني ، محتواي شناخت و مهارتهاي بدني وي در نظر مي گيريم .
جابجايي ، خراب كردن ، ساختن و نظاير آنها ، فعاليتهايي هستند كه به اولويت امكان بوجود آوردن دنيايي در مقياس خودش را مي دهد .
كودك در فضايي احساس تعلق مي كند كه در آن ردپايي از خود بر جاي بگذارد و محيط بايد قابليت تجهيز و نشانه گذاري توسط كودك را داشته باشد .
محيط و بتسر مناسب رشد كودكان شامل آن اماكن و مسيرهاي ارتباطي است كه علاوه در برآورده ساختن مقاصد در نظر گرفته شده براي هر يك پاسخگوي نيازهاي وجودي كودكان در مراحل رشد بوده و با تواناييهاي آن نيز هماهنگ باشد .
كودك قبل از هر چيز به ارضاء عاطفي و احساس پيوند با محيط فيزيكي و اجتماعي خود نيازمند است بنابراين استفاده محيط مناسب ، وجود محركها و انگيزه هاي لازم و منطبق با هر مرحله رشد كودك است .
يكي ديگر از ويژگيهاي محيط مناسب ، انطباق داشتن با توانايي شناختي و ادراكي كودكان است .

هوا شناسی شهر بجنورد:
شهر بجنورد در طول جغرافیایی 19 و 57 و عرض جغرافیایی 28 و 37 و با ارتفاع 1091 متراژ سطح دریا در فاصله هوایی 574 کیلومتری تهران و 220 کیلومتری مشهد در دامنه رشته کوههای آلاداغ که ادامه رشتهبه موازات مرز ایران و شوروی قرار دارد – بجنورد اقلیم در داخل جلگه ای است که از چهار جهت محور کوههای بلند است به همین دلیل آب و هوای این شهرستان معتدل، نیمه معتدل مرطوب است. بجنورد در منطقه ای با زمستانهای سرد و تابستانهای معتدل قرار گرفته است. بنابراین تابش در این منطقه دارای اهمیت است. بالاترین درجه حرارت در تابستان حدود 35 است و در زمستان ها کاهش دما تا 28 نیز مشاهده شده است. میانگین دمای هوا 14 می باشد. رطوبت رطوبت نسبی بجنورد 75-45 و میزان متوسط بارندگی این شهرستان 280 میلی متر است که هر چه بسوی غرب می رویم بر میزان بارندگی افزوده می شود با توجه به آمار اداره هواشناسی بجنورد حداکثر و حداقل های مربوط به حرارت به رطوبت، یخبندان ذکر می شود.
حداکثر مطلق حرارت 3/42 درجه مربوط به ماه اوت 1361
حداقل مطلق حرارت 5/29 مربوط به ماه ژانویه 1343
بیشترین متوسط 2415 درجه مربوط به ماه جولای
کمترین متوسط 4/0 درجه مربوط به ماه ژانویه
متوسط رطوبت 54/0
بر اساس روش آبروژه جزء اقلیم سرد و خشک محسوب می شود. شروع و خاتمه فصل خشک از 10 خرداد لغایت 20 آبان و شدت فصل خشک 190 روز
جهت بادها:
بادهایی که به سمت بجنورد می وزند از چهار جهت است که تقریباً جنوب غربی و جنوب شرقی را نیز تحت تأ ثیر قرار داده و کوتاه مدت و بسیار گرم و خشک بوده و در تابستان می وزد و تا حد امکان باید از ورود این باد به داخل ساختمان جلوگیری می کنیم (کاملاً ضلع غرب را تحت تأتثیر قرار می دهد که بایستی تا حد امکان از قرار دادن سطوح شیشه ای جلوگیری کنیم که البته با توجه به نور آفتاب نیز می توان با کاشتن درختانی تا حدودی تأثیر قرار داده و در زمستانها به مدت کوتاهی حدود 1 الی 2 ماه بر روی شهر می وزد، بسیار سرد و خشک است و باید از ورود آن به ساختمان جلوگیری شود. بادهای شمال غربی که از اواخر تا اواسط بهار شهر را تحت تأثیر قرار می دهند و معتدل و مرطوب بوده و ضلع شرقی را تحت تأثیر قرار می دهند که برای ایجاد کوران و تهویه در ساختما مناسب است و می توان با قرار دادن باز شوها در این ضلع از آن استفاده بهینه کرد با توج به اینکه بادغربی باران زا است باید تا حد امکان از قرار دادن سطوح شیشه ای در این بخش خودداری نمود با شرایط ذکر شده بایستی ساختمان ساخته شده مواردی را دارا باشد که دریافت انرژی را در تابستان خصوصاً بین ساعات 9 صبح تا 6 بعد از ظهر را داشته باشد.
آمار ماهانه متوسط 13 ساله بارندگی: (1368- 1356)
فصل بهار فصل تابستان فصل پاییز فصل زمستان
فروردین 5/36 میلی متر تیر 10 میلی متر مهر 6/10 میلی لیتر دی 1/20 میلی لیتر
اردیبهشت 9/37 میلی لیتر مرداد 4/10 میلی لیتر آبان 3/24 میلی لیتر بهمن 1/32 میلی لیتر
خرداد 5/15 میلی لیتر شهریور 9/6 میلی لیتر آذر 7/26 میلی لیتر اسفند 2/37 میلی لیتر
اعداد مربوط به بارندگی مقدار آب بدست آمده لز بارش برف به باران و تگرگ است.
حوزه پوشش گیاهی شهر بجنورد شامل چهار بخش است.
1- حوزه استپی سرو 2- حوزه نیمه استپی سرو 3- جنگلهای خشک 4- کوههای مرتفع
از نظر معماری جهت گیری ساختمان در بهترین حالت 12 به سمت جنوب شرقی خواهد بود نسبت باد به خورشید 1 به 3 را می باشد و از نظر محیط آسایش در ماههای خرداد، تیر و مرداد در منطقه آسایش انسان می باشد. در ماههای فروردین، اردیبهشت، شهریور، مهر، آبان و اسفند نیاز به سیستمهای گرمایی استایستا داریم. در ماههای آذر، دی، بهمن نیاز به سیستمهتی پویا است در جنوب شرقی نیاز به درختکاری جهت جلوگیری از باد مزاحم و نور آفتاب
جمع بندی اقلیم در ساخت و ساز معماری:
کف ساختمان با مصالح سنگین
دیوارها با مصالح سنگین
ایجاد کوران از غرب
استفاده از اطاق آفتاب جهت زمستان
باز شوها بیشتر به سمت جنوب هستند.

كودكان و معماري :
يكي از اصلي ترين وظايف هر فضاي معماري آن است كه نيازها و علايق استفاده كنندگانش را به نحوي مطلوب و شايسته پاسخگو باشد . براي نيل به اين مهم نيز بايد اين استفاده كنندگان شناخته شوند و خواست ها و مطلوبيت هاي آنان مشخص گردد .
پي بردن به اين امر در مورد بزرگسالان و فضاهاي مورد نياز آنان به راحتي صورت مي گيرد ، چرا كه آنان جدا از اختلافات محيطي و فرهنگي و تربيتي در مورد درك فضاهاي معماري تقريباً شبيه هم فكر مي كنند در حالي كه در مورد كودكان و نوجوانان اين چنين نيست زيرا ساختار ذهني آنها و شيوه هاي تعقل و احساس كردن آنان با بزرگسالان ، تفاوت هاي اساسي دارد . لذا لازم است تا طراحي معمار هنگام كار براي اين گروه سني ، با اين تفاوت ها آشنا باشد و به آنها توجه كند .
معماري براي كودكان :
– تاثيرات دو سويه محيط و فرد
– محيط يك مجموعه ي آموزشي كودكان
– خصوصيات كالبدي فضا

علل و اهداف طراحي براي كودك :
چون كودكان دوراني بحراني و مهمي را پشت سر مي گذارند ، بدون راهنمايي مدبرانه افرادي كه مسئوليت تربيت آنها را به عهده دارند ممكن است به انحراف و نگراني هاي فراوان دچار شوند . به همين علت كمك به آنها براي درك دگرگوني ها و چگونگي رويارويي با آن و نيز شناسايي خود و چيرگي بر نيروهاي دروني همه از وظايفي است كه مراكز آموزشي براي دستيابي به يكي از اهداف خود يعني يك شخص متعادل پرورش دادن ، انجام مي دهند . اين شناسايي مستلزم تقويت توان و تفكر ، توجه به تندرستي و بهداشت كالبدي ، ايجاد عادت به مطالعه و نوشتن ، پرورش چشم و گوش از لحاظ دقت در مشاهده و تشخيص و بهره گيري از هنرها ، سرگرمي ها و تفريحات و بهره برداري به جا از همه اوقات فراغت مي باشد . نوجوان به زودي فردي بالغ مي شود ، لذا بايد با حقوق و وظايف و مسئوليت هاي اجتماعي خود آشنايي كامل پيدا كند و گرايش او در انجام اين وظايف تقويت مي شود . از طرفي نوجوان مايل است هر چه زودتر از نظر اقتصادي مستقل شود . براي همين مركز پرورش و آموزش بايد فرصت هايي براي او فراهم آورد كه در زمينه هاي كار و پيشه ، چيره دستي هاي حرفه اي و آگاهي هاي شغلي بدست آورد .
به هر حال چنين كانوني كم كم محيطي ويژه مي شود كه هر يك از اعضاء جامعه بايد از آن بگذرد تا آماده خدمات شود و الا نه مي تواند بيشترين خدمات را انجام دهد و نه از امتيازهاي جامعه كاملاً بهره مند شود . فضاي كانون اگر چنانچه محيطي گرم و دلچسب ، مطابق با درك و قدرت فهم كودكان و نوجوانان ايجاد نمايد كه بتواند جاذب براي حضور آنان بوده و همان احساس امنيتي را بوجود آورد كه خانه به آنها مي دهد و حتي در مواردي از آن هم فراتر رفته و مانوس ترين مكان انساني – اجتماعي را پيرامون آنها ايجاد كند ، مي تواند مناسب ترين بستر جهت شكوفايي استعدادهاي دروني و پرورش فكر و ادراك آنها باشد .
نظر به پيشينه و سنتي كه در كشور ما وجود دارد ، گمان مي رود كه وظيفه اكثر مدارس تنها آموختن سواد و پر كردن حافظه از دانستنيهاست .
كاستي هاي مدارس سنتي عبارتند از :
الف – مدارس با دنياي بيرون از خود پيوندي ندارد و دانش آموزان را بي نياز نمي كند و ايشان را سازگار با آنچه در پيرامونشان است ، پرورش نمي دهد .
ب- مدارس در برابر دگرگوني هاي محيط ايستادگي مي كند و مانع رشد مي شود .
ج- فضاي اغلب مدارس ، محيطهايي بي روح و بي ارتباط با خواستها و نيازهاي ادراكي – بصري دانش آموزان مي باشند و نه تنها در جذب آنان ناتوان هستند بلكه عامل پر قدرتي در ايجاد دلسردي و وازدگي و فرار دانش آموزان از مدارس مي باشند . و در اين شرايط است كه مناسب ترين روش هاي تربيتي و فعالي هم ، در اجزاء و پياده كردن اهداف و مقاصد آموزشي خود با اشكال مواجه خواهند شد .
د- اكثر مدارس حتي امكانات اوليه براي آموزش و تربيت در اختيار ندارند و فقط معدودي از آنها (مانند مدارس تيزهوشان ) از وسايل و امكانات بالا بهره مند هستند . فعاليتهاي فوق برنامه ، روشي است مناسب براي هر چه اجتماعي كردن دانش آموزان مدارس و در ضمن مي توان بدور از زور و اجبار مدارس سنتي ، روحيه كار گروهي را در آنها به خوبي پرورش داد . كافي است تيتر مسائل و تيتر مطالب به دانش آموزان داده شود و خود آنها در پي دريافت جواب برآيند . چرا كه افراد بار آمده در اين اجتماعات هم جستجو گرند و هم سريعتر عمل خواهند كرد .
پايه كارها و فعاليتهاي فوق برنامه براساس آموزش هاي سمعي – بصري و كار ، و نيز همبستگي مناسب اين عناصر با هم استوار است . آموزش سمعي – بصري پي گيري و كنجكاوري كودكان و نوجوانان را نيز بيدار مي كند و آنان را به دقدت و يادگيري وا مي دارد در ضمن درس براي كودك و نوجوان روشن و معني دار مي شود و وي را به كسب آگاهي بيشتر بر مي انگيزاند . آموزش سمعي – بصري (شنيدن + ديدن ) هنگامي كامل مي شود كه با كار همراه باشد . فراهم بودن امكان تجربه و آزمون شنيده ها بر ديده ها و خوانده ها مي تواند ادراك در آن زمينه را به بالاترين حد ممكن برساند . براي همين ، كار عملي جزئي از اجزاي لازم كارهاي فوق برنامه مدرسه است و ثمرات اين روش اين است كه دريافتي دقيقتر از صرف خواندن و نوشتن درباره موضوع بدست دانش آموزان مي دهد و به اين ترتيب دانش و آگاهي هاي او را در هر زمينه بيشتر مي كند و در ضمن توانايي بي پايان و پر شر و شور نوجواني را در راهي سودمند به مصرف مي رساند و به اين طريق از شكل گيري و يا گسترش ناهنجاري هاي رفتاري آنان جلوگيري به عمل مي آيد .
بطور كلي هدف آن است كه كودكان و نوجوانان در جريان كارهايي تفريحي و كمك آموزش با گوشه هايي از علوم و هنرهاي مختلف آشنا شوند . آنچه به نظر مي رسد كه مي تواند دانش آموزان را جوابگويي كند اين است كه فرهنگسراي كودكان و نوجوانان ، در زمينه هاي گوناگون علمي ، هنري ، فرهنگي و تفريحي – ورزشي امكانات و فضاهاي شايسته را داشته باشد .
علوم :
در طرح كلي برنامه بر اين پايه است كه هر يك از رشته هاي مختلف علمي ، به روش سمعي – بصري تجربه اي به دانش آموزان ارائه مي شود به اين ترتيب كه آنان مطالب را در كلاس ها از مربي مي شنوند ، درباره موضوع ، فيلم يا اسلايدهايي مي بينند يا در نمايشگاهها ، آزمايشگاهها ، كارگاه ها و محيط طبيعي نكاتي را مي بينند و سپس خود به تجزيه آن مي پردازند .
فرهنگ :
منظور از فرهنگ مجموعه آداب و رسوم و علوم ، معارف و هنرهاي يك قوم است مفهوم فرهنگ يادآور بنياد كتابخانه نيز هست .
هنرها :
وجود امكانات لازم و كافي براي انجام فعاليتهاي هنري را بايد از جنبه هاي ضروري كارهاي فوق برنامه به شمار آورد ، چرا كه در دنياي امروز ثابت شده كه بدون آشنايي با هنرها ، فراگيري ديگر رشته ها ناقص خواهد ماند .
ورزشي – تفريحي :
ورزش از سويي جزئي از بازي كودكان است و از سويي ديگر در پرورش روح و جسم او موثر مي باشد . بازي تصور و انديشه كلي از فعاليتي است اختياري و ارادي و غير انتفاعي كه ويژگي آن ، آزادي فرد در تغيير دادن نوع آن و انجامش به دلخواه خود و از روي ميل و طيب خاطر مي باشد .