مقدمه:
ايران كشوری پهناور با تمدن چندين هزار ساله و داراي معماري اصيل به سبك هاي پارتي و پارسي است كه بناهاي همچون پاسارگارد ،تخت جمشيد ، قصر شيرين ،طاق كسري و… را از خود به جا گذاشته است.
پس از فتح ايران توسط مسلمانان و ورود مذهب نوپاي اسلام به اين سرزمين نياز به مكاني به نام مسجد پديدار شد.
مسجد سجده گاه انسانی است که خود مسجود ملاَیک بوده است.مسجد جایگاه امن برای پیوند روح آدمی با خالق هستی است و محل پاکترین و صمیمانه ترین آشنایی ها و ارتباطات میان بندگان خداست.

آمیختگی صفات خدادادی این مکان مقدس با هنرمعماران اهل دل بناهایی خلق کرده است که علاوه بر حظ بصر˛ روح خسته آدمی را برای لحظاتی هر چند کوتاه از قفس تن می رهاند و آرامش مي بخشد.
با توجه به اينكه در ايران الگويي براي ساخت مسجد وجود نداشته ،ايرانيان تازه مسلمان با اشتياق فراوان كه به اسلام و پيامبرش داشتند روش ساخت مساجد خود را از مسجد النبي در مدینه الهام گرفتند و اين شيوه ای تقليدي براي ساخت اولين مساجد در ايران و پایه گذار سبک خراسانی شد.
به مرور زمان تغييراتي در اين سبك پدید آمد كه باعث شکل گیری سبكهاي رازي و آذري و … شد.

برای دانلود و توضیحات بیشتر به ادامه مطلب مراجعه نمائید…

بخشی از مطالب:

آغاز شکل گیری سبک خراسانی:

در سال ۶۲۲م پیامبر اکرم (ص) از مکه به مدینه مهاجرت فرمود و خانه ای برای سکونت خود و خانواده اش بنا نهاد. مشخصات ابعاد آن خانه بیانگر آن است که صرفا سکونت گاه یک خانواده معمولی نبوده بلکه برآورنده دو منظور دیگر در ارتباط با جامعه مسلمان آن روزگار بوده است.نخست اینکه علاوه بر خانواده گنجایش و امکان پذیرش جمعی از تهیدستان بی خانمانان مسلمان و مراجعین روزمره را داشته باشد و دوم اینکه صحن وسیع و باز آن خانه ظرفیت داشته باشد تا جمع کثیری از اهالی مدینه بتوانند در آن برای نماز صف ببندند.
به عبارت ديگر مي توان گفت صحن خانه پیامبر در واقع نخستین مسجد مسلمانان بود که به دست مبارک رسول خدا و یاران آن حضرت ساخته شد و این مسجد الگویی شد برای مساجد بیشماری که در ایران و دیگر سرزمین های قلمرو اسلامی ساخته شدند.

چرا نمود گسترش اسلام توسط اعراب از خراسان آغاز شد؟
هنر اسلامي تقریبا با روي كار آمدن سلسله امويان در سال ۴۱ ه.ق و انتقال مركز خلافت امويان از مدينه به دمشق پديد آمد.در آن زمان معاويه حاكم امويان بود و به دلیل دور بودن خراسان از مرکز خلافتش همواره احساس خطر میکرد که مبادا آنجا را از دست بدهد˛ به همین دلیل عبدالله بن عامر را به عنوان والی خراسان همراه پنجاه هزار مرد جنگی عرب با خانواده هایشان به خراسان فرستاد و از آنجا که موقعیت جغرافیایی و نوع اقلیم خراسان بیش از نقاط دیگر ایران به عربستان شباهت داشت در آن مستقر شدند و در آنجا شروع به ساخت مكانهاي مورد نيازشان كردند كه مسجد شبستاني يكي از مهمترين و اصلي ترين آن مكانها بود.

مروری بر تاریخ ایران از قرن نخست تا قرن چهارم:
۱-طاهریان و علویان طبرستان (۲۰۶_۳۱۶)
۲-دیالمه آل زیار (۳۱۶-۴۳۳)
٣-دیالمه آل بویه (٤٤٧ -٣٢٠)
٤–صفاریان(۲۴۷-۳۹۳)
٥-سامانیان(۲۷۹-۳۸۹)
٦-غزنویان(۳۵۱-٥٨٢)
٧-سلاطین غور(٥٤٣-٦۱٢)
٨-سلاطین سلجوقی(٤٢۹-٥۹۰)

تاثیر اقلیم در سبک :
از آنجايي كه اقليم عربستان،اقليمي گرم و خشك است، بناهاي ساخته شده در آنجا بايد به گونه اي باشد كه در برابر بادها و طوفان هاي شن و گرد و غبار آنها را در امان نگه دارد.بنابراين شکل معماری بناهای مختلف در همه ادوار گذشته دراقلیم گرم و خشک به صورت درونگرا در آمده است.
به عقیده دکتر پیرنیا چون در گذشته قادر نبودند منطقه وسیعی را سبز و خرم کنند بنابراین با ایجاد یک منظره سبز دست ساز یک آغوش گرم و بسته ایجاد میکردند که گرداگرد آن با فضاهای بسته معماری محصور می شد و از هر طرف از فضای سبز و بهشت کوچک بهره می بردند.
درونگرایی مساجد صرفا انگیزه اقلیمی و محدود بودن منظره را ندارد بلکه نیاز به تاثیر معنوی فضاهای درونگرا بر نمازگزاران موجب شده است که معماران اینگونه فضاها را برگزینند.

سبک خراسانی:
با توجه به مطالب ذکر شده اولین نمونه های هنر و معماری مسجد در منطقه خراسان شکل گرفت، در این منطقه شاهد شکل گیری اولین شیوه معماری ایران پس از اسلام هستیم .
این شیوه که به خراسانی (شبستانی) معروف می باشد، در قرن اول ه.ق، ابتدای پذیرش دین مبین اسلام از سوی ایرانیان آغاز گردید وتا دوره آل بویه و دیلمیان (قرن ٤ه.ق)ادامه پیدا کرد.در این شیوه نقشه مساجد از مسجدالنبی الهام گرفته شده است.

ساخت مسجدالنبی:
همانطور كه در تاريخ آمده است جايگاه اين مسجد توسط شتر پيامبر به امر الهي مشخص گرديد.پس از آن به دستور پيامبر ديوارها را با سنگ لاشه که از نزديكترين كوه مي كندند و آنها را روي هم بدون ملات به صورت خشكه چين مي گذاشتند ، ساختند.ارتفاع ديوار به بلنداي بلند قدترين مرد عرب به حالتي كه دست هاي خود را به سوي آسمان داز كرده است مي رسيد.
سپس از پده (تنه نخل خشک شده) و یا درختان بی بار به عنوان ستون(پالار) بهره مي گرفتند و سرشاخه ها به عنوان تیر(فرسب) به كار مي بردند.روی تیرها با نی مي پوشاندن و سپس پوست چارپایان را بر روي آن مي كشيدند (لمبه کوبی) تا نمازگذاران در هنگام به جاي آوردن نماز از تابش آفتاب در امان بمانند.

در سمت ديگر مسجد پرچين كوتاهي بود كه بعد ها به صورت سكويي يا صفه سر پوشيده ساخته شد كه ياران پيامبر كه هميشه همراه ايشان بودند در آنحا سكني گزيدند كه به آنها اصحاب صفحه مي گفتند و در طرف ديگر مسجد ٩ اتاق پهلو به پهلو براي خانواده قرار داشت كه در حال حاضر يكي از آنها مقبره خود پيامبر است.اينگونه مساجد با طرح شبستاني يا چهل ستون (به دليل ازدياد ستون) توسط مسلمانان به ايران رسيد و الگوي ساخت مساجد اوليه در ايران گشت . به طور كلي معماري در اين شيوه بسيار ساده و خالي از هر گونه تزئينات است و مصالحي كه در اين بناها استفاده می شده ساده و ارزان بوده است.

ویژگی های سبک خراسانی:
– سادگی بسیار در طراحی
– پلان مستطیل شکل (زيرا شبستانها مكاني بودند كه به دليل گسترش از هر طرف اين نياز را بر آورده مي كرد و ديد را از هر طرف به همه قسمت ها ممكن می ساختند)
– فضای شبستانی یا چهل ستونی
– پرهیز از بیهودگی (همه فضاها بايد كاربري و بهره وري داشته باشند)
– مردم واری (حفظ تناسبات اندام انساني با بلنداي ساختمانها)
– بهره گیری از ساختمایه های بوم آور (۱- در دسترس بودن هميشگي مصالح و شتاب و سرعت بالا در ساخت ۲- ارزان بودن ۳- سازگار بودن با محيط اطراف )
– قوس های بیضی ,تخم مرغی و ناری

 

و…

 

 

برخی اسلایدها ( جهت بزرگنمائی روی تصاویر کلیک نمائید. ):

خرید آنلاین:

در پایان خرید ، لینک دانلود فایل نمایش داده می شود و به ایمیل شما ارسال خواهد شد. راهنمای خرید و دانلود فایل

• فرمت فایل: پاورپوینت – pptx
• حجم فایل: 25 مگابایت
• برای دریافت مقالات بیشتری از سبک های معماری اینجا را کلیک کنید.
• برای دریافت مقالات بیشتری برای آشنایی با معماری اسلامی اینجا را کلیک کنید.