مقاله تحلیل فضاهای شهری - تحلیل و بررسی میدان انقلاب تا میدان حر 96 اسلاید | گروه معماری پارساکد

شناخت منطقه مورد مطالعه:

موضوع مطالعه و طراحی ساماندهی فضایی جزیی از خیابان کارگر جنوبی حدفاصل میدان انقلاب اسلامی و میدان حرّ است. خصوصیات ساختاری و نحوه شکل‌گیری این مسیر به صورت زیر است:
کل خیابان کارگر شامل کارگر شمالی و کارگر جنوبی بعد از خیابانهای ولیعصر و حافظ از محورهای عمدة شمالی – جنوبیِ تقریباً پیوسته در تهران مرکزی است.
اما این محور کارگر از طرفی با طولانی‌ترین محور شرقی – غربی تهران یعنی خیابان دماوند، خیابان انقلاب اسلامی، خیابان آزادی و بزرگراه مخصوص کرج، در مکان میدان انقلاب تقاطع دارد.
مسیر مورد مطالعه به صورتی با ساختار اصلی تهران قدیم ارتباط پیدا می‌کند. بدین معنی که بعد از تخریب قلعة ناصری، خیابانی بر مسیر خندق و دیوار قلعه حد فاصل دروازة باغشاه و دروازة گمرک احداث گردید. این خیابان سپس از سمت جنوب تا محل فعلی میدان راه‌آهن و از سمت شمال در زمینهای مزروعی و باغات بیرون قلعه دهکدة امیرآباد مجاور مکان فعلی میدان انقلاب و در مرحلة بعد به طرف شمال (کارگر شمالی) ادامه یافت.

میدان حر نقطة پایانی منطقة مورد مطالعه در بررسی حاضر تقریباً در محل سابق دروازة باغشاه ایجاد گردیده است، امروز برخی از اولین ساختمانهای یکی دو طبقة خیابانی که بیرون شهر ناصری احداث شده بودند و بسیار فرسوده شده‌اند در این مسیر باقی مانده‌اند.
تاریخچه منطقه 11
منطقه 11شهرداری تهران از بخشهای مرکزی کلان شهرتهران است . سابقه شکل گيری بافتهای مسکونی به اولين تجديد حيات تهران دردهه 1280 ه .ق بازمی گردد و مقارن آن سالهاست و به پيکره سنتی شهر تهران مربوط می شود .

برای دانلود و توضیحات بیشتر به ادامه مطلب مراجعه نمائید…..

بدون شک رونق ،توسعه و شکل گيری ساختارهای اصلی منطقه مربوط به دوران پهلوی اول است بين سالهای 1304تا1320 که بتدريج اين عناصر يا در محدوده کنونی منطقه 11 و يا درجوارآن است .(عناصری چون راه آهن ، دانشگاه پادگان ، بيمارستان و پارک شهر) بطورکلی تا سال 1342 بخشهای مهمی ازمنطقه 11 ازمناطق مرفه نشين و پررونق تهران محسوب می شود.اما همزمان به لحاظ موقعيت مرکزی منطقه فعاليتهای کارگاهی و بازارهای تخصصی دربخشهای شمالی منطقه رونق می يابند. منطقه 11 از نظر تاریخی یکی از مناطق مهـم میـراث فرهنگـی به شمار می آید که از جمله می توان به دروازه قزوین , بـاغ شـاه , خیابان شیخ هادی و خیابان منیریه اشاره نمود . پیشینه فرهنگی منطقه در دوران قبل از انقلاب به دلیل وجود محله جمشید و سایر معضلات اجتماعی آن بسیار تیره و تار بود ولیکن با ظهور انقلاب و همت شهرداری , آن محلات فاسد به بزرگترین مرکز تفریحی و ورزشی شهر تبدیل شد .
جدول سوات
نقاط قوت:
–         عملکرد بازارهای تخصصی وگرایش مردم به استفاده از این بازارها
–         پیشینه وهویت تاریخی
–         استقرار مهمترین مراکز سیاسی –حکومتی
–         وجود روابط قوی همسایگی
–         بهره برداری از اراضی نظامی
  نقاط ضعف:
–         وضعیت نابسامان بافتهای فرسوده وآسیب پذیر
–         نارسایی ومشکلات شبکه معابر
–         عدم تخصیص زمین به کاربریهای خدماتی در تناسب با حجم جمعیت ساکن در محله های منطقه
–         تداخل بافتهای مسکونی با مراکز کارگاهی
–         همجواری نامناسب کاربریها
–         کمبود فضای سبز
–         فقدان فضاهای جمعی در عرصه تعاملات اجتماعی
–         وجود کانونهای آلاینده محیط به لحاظ مشاغل وکارگاههای آلوده کننده
–         تبدیل بدون برنامه واحدهای مسکونی به مراکز کار وفعالیت
–         فرسودگی تاسیسسات زیربنایی
فرصتها:
–         گرایش واراده جمعی برای نوسازی بافت فرسوده
–         گرایش به توسعه فعالیتهای گردشگری در زمینه میراث فرهنگی
–         وجود اراضی با بناهای فرسوده ومناسب جهت توسعه ترمینالها
–         استقبال مردمی به تشکیل نهادهای غیر دولتی

  تهدیدها:
–         عدم مشارکت مردم درمدیریت شهری
–         عدم توجه به ضرورت حفظ ونگهداری وتخریب فضاها وبناهای دارای ارزش تاریخی
–         آلودگی محیطی

طرح مسئله
سیمای شهری مسیر مورد مطالعه وضع ناهنجاری دارد. از جمله عللی که برای این امر می‌توان شمرد عبارت‌اند از:
فقدان ارزشهای فضایی خیابان از نظر بصری
شدت تردد سواره و پیاده (بویژه در ابتدای خیابان کارگر جنوبی در ترکیب با میدان انقلاب)
نوسازیها و تغییرات بی‌ضابطة ساختمانها
ناسازگاری میان فضا و فعالیت و ضعف کارکرد
فشردگی و تراکم ساختمانی بلوکهای شهری پیرامون
آلودگی شدید هوای خیابان
هدف این طراحی شهری سامان‌دهی یا نظم‌دهی بدنة خیابان به مثابه فضای شهری است. مطالعات مرحلة شناخت نشان می‌دهد که از یک سو ترکیب خیابان فشرده و کم فضا و مبتلی به مسایل زیادی است. از سوی دیگر بخشهای قابل توجهی مستلزم نوسازی و بهسازی است. لذا هدف این است که ضمن ایجاد ترتیبی نو در فرایند شکل‌گیری فعالیتها، به نوسازی و بهسازی بناهای خیابانی با توجه به امکان و استعداد نهانی مکان از نظر اقتصادی جهت داده شود.

فلسفه و تفکر حاکم بر این طراحی شهری
فلسفه طراحی مبتنی بر ایجاد فضای نو با احترام به ارزشهای معماری گذشته و اصلاح تدریجی فضا و بناهای خیابان خواهد بود. به طور خلاصه «به‌رغم بحثهای مربوط به تعاریف طراحی شهری و فرهنگهای مختلف، در طراحی شهری اصول و قواعد شکل‌دهنده و جوهر مشترکی مستقل از مکتب و مکان و سبک و زمان، در تمام فرهنگهای بشری وجود دارد که به فضای شهری شکل می‌دهد؛ هر چند که در هر فرهنگ، هر زمان و هر مکان صورتی دیگر به خود می‌گیرد و با ظرافتهایی همراه می‌شود. این قواعد که حاصل تاریخ و فرهنگ بشری است موجب می‌شود محصول طراحی شهری به صورت یک جریان مداوم درآید که متدرجاً شکل می‌گیرد و هر بار تغییر می‌کند. این همان جوهر هنری – فلسفی طراحی است که صرفاً با بررسیهای معمول اجتماعی و اقتصادی در شهرسازی نمی‌توان بدان پی‌برد. بر اساس این اصل، فضای حیات انسانی دم به دم در تغییر و تازه شدن است. اما نکته مهم در اینجا درک مفهوم لحظه‌هایی است که قرنها و دهه‌ها را می‌پوشاند. نو شدن نه با تلاشی و انهادم فضای تاریخی، که به تدریج، پی در پی و مستمر روی می‌دهد. یعنی همواره حرکت و حیات و فضا و اشکال تازه به صورت تدریجی ایجاد می‌شود.

اصطلاح شناسی
طراحی شهری
جوهر طراحی شهری عبارت است از ترتیب و تنظیم حرکات و فعالیتهای شهری در قالب ساخت (اصلی) شهر مرکب از فضاهای شهری به صورت یک کل هماهنگ و مرتبط الاجزاء. این ترتیب و تنظیم و تنسیق فضایی به تدریج حاصل می‌شود و در فرایند آن باید از یک سو به جنبه‌های فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی و عملی و اجرایی و خواسته‌های مالکین و صاحبان اراضی و بناهای محصورکنندة فضاهای شهری، استفاده‌کنندگان از فضاهای شهری توجه نمود و از سوی دیگر به جنبه‌های هنری و بصری شکل‌گیری فضای شهری عنایت داشت. شکل‌گیری تدریجی اگر بر اساس قواعد و معیارهای طراحی شهری صورت پذیرد، در هر زمان می‌تواند به نتیجة مطلوبی برسد. طراحی شهری مراتبی دارد که مقیاس آن را تعیین می‌کند. میزان و نحوة پاسخ به مسایل بستگی به مقیاس کار دارد. مقیاس طراحی شهری پاسخ تدریجی به مسایل ساختار اصلی مجموعه شهر به مثابه یک کل، نواحی، قطعات و محلات شهری، بلوکهای شهری، فضاهای شهری شامل میدانها و خیابانها به منزلة اجزاء ساختاری شهر را شامل می‌شود.
این پاسخ تدریجی به مسایل کالبدی – فضایی به صورت سه بعدی است و ویژگی اساسی طراحی شهری نسبت به طرحهای دو بعدی مرتبة بالاتر یعنی طرحهای تفصیلی و جامع (در ایران) است. جنبة سه بعدی هر چند ظاهراً ممکن است هنری و صرفاً زیباشناسانه به نظر آید اما چنین نیست. وسعت حجم ساختمان مستقیماً با اقتصاد زمین مربوط می‌شود.
فقط نحوه ترکیب و شکل‌گیری حجم و تودة ساختمانهاست که با قواعد و معیارهای کالبدی – فضایی ارتباط پیدا می‌کند. قسمتی از خیابان کارگر که موضوع پروژة حاضر است، به مثابه جزیی از ساختار فضایی مرکز تهران مبتلی به انبوه مسایلی است که به تدریج افزایش پیدا کرده است.
ساخت اصلی شهر
مقصود از ساخت اصلی شهر مجموعة مرتبط و بهم پیوسته‌ای است از فضاهای شهری (شامل میدان و خیابان) که عناصر اساسی و فعالیتهای (اصلی) شهر را دربر می‌گیرد. مهمترین کار طراحی شهری ترتیب و تنظیم این ساختار و فعالیتهای ممزوج با آن است که به صورت توده و فضا جلوه‌گر می‌شود. در شهرهای تاریخی ایران مجموعة بهم پیوسته‌ای مرکب از مرکز شهر مشتمل بر بازار و عناصر عملکردی آن، مراکز محلات و گذرهای اصلی به مثابه عناصر پیوند دهنده ساخت اصلی شهر را تشکیل می‌داده است. این اصل فضایی محصول مطالعه چند شهر تاریخی بوده که نتایج بررسیهای آن در کتاب اصول و روشهای طراحی شهری 1، آمده است. اگر خیابان‌کشیهای چند دهه پیش در شهرهای ایران با توجه به این خصوصیت فضایی صورت می‌گرفت، امروز مجموعه‌های کم نظیری به جا مانده بود.
جدا شدن مسجد جامع اصفهان از مجموعة بازار بوسیله خیابان عبدالرزاق، از هم گسستن مجموعة بازار و دو میدان و تکیه بزرگ امیرچخماق و شاه طهماسب یزد با سه خیابان امام و قیام و سیدگل سرخ از جمله اقدامات نادرست شهرسازی است که در دوران پهلوی اول و دوم صورت گرفت و به تلاشی ساخت فضایی مراکز این دو شهر تاریخی انجامید. امروز نیز متأسفانه طرحهای شهرسازی، در بحثهای تاریخی بدون عنایت به این خصوصیت فضایی صورت می‌گیرد. چنانکه همیشه گفته‌ایم تجدد سازمان فضایی، تصحیح و در صورت لزوم تعریض گذرهای اصلی و ایجاد دسترسیهای سواره و فضاهای شهری نو در بافتهای تاریخی باید به مدد بهره گرفتن از این خصوصیت فضایی صورت گیرد. این خصوصیت فضایی جوهر روابط فرهنگی و اجتماعی و فعالیتهای شهروندان بوده است و امروز هر چند ترکیب اجتماعی و فرهنگی ساکنین بخشهای تاریخی دگرگون شده، اگر بخواهیم باقیماندة بافتهای تاریخی را از فرسودگی تدریجی نجات دهیم، ناچار ملزم به تجهیز و اصلاح و نو کردن ساخت اصلی شهر با احترام به ارزشهای گذشته آن هستیم.
خیابان کارگر جنوبی که بر مسیر قلعه و خندق تهران دورة ناصری احداث گردید، در شمار خیابانهای اصلی و جزیی از ساخت اصلی تهران مرکزی، اما فاقد ارزشهای فضایی است. این موضوع و مسایل مبتلی به این خیابان در این بررسی شناسایی و مورد تحلیل قرار می‌گیرد.

و…..

فهرست مطالب و سر فصل ها:

فضای شهری
قواعد و معیارهای طراحی شهری
نوسازی و بهسازی شهری
طرح تفصیلی
مسایل منطقة مورد مطالعه
مسایل فضایی – کالبدی، فقدان مقررات
مسایل زیست محیطی
مسایل کیفیت ساختمانی بناها
مسایل دسترسی
گره ها
مسایل مشارکت مردمی در فرایند نوسازی و بهسازی
فعالیت خیابان، کارکرد و کاربری
نقش و کارکرد
طیف کاربری‌ها
مطالعات برنامه ریزی
مکان فعالیتها
مشارکت مردمی
تقسیم‌بندی بناها :
نوسازی و بهسازی بی‌رویه
اقدامات نامطلوب و فقدان ضوابط طراحی شهری
ازدحام سواره و پیاده، آلودگی هوا، آلودگی صوتی،
غلبة تودة ساختمانی بر فضا
تحلیل
ترکیب بدنه و فضای خیابانحجم توده ی محصور کننده ی فضای خیابان
ارزش شکلی برخی کنجها و تقاطعها و ورودیها
مسایل مربوط به مبلمان شهری
دسترسی سواره، طراحی ایستگاهها، تعدیل مسئله آمد و شد
دسترسی سواره. 1
دسترسی سواره. 2
پیاده‌رو
ایجاد پارکینگ عمومی
فضای خیابان
عقب‌نشینی و سطح دید آسمان
ارتفاع
کنجها
کف‌سازی
اقلیم، نور آفتاب
نور پردازی خیابان و بناها
آلودگی صدا
منابع