ارسال شده از آرشیواطلاعات سایت

عنوان: مقاله ای کامل در مورد اقلیم و معماری 90 صفحه – اقلیم در معماری – معماری در اقلیم

به نام یگانه معمار هستی

چكيده :
فرهنگ
فرهنگ، مقوله پيچيده وچند بعدي است، با بارارزشي وعلمي پررنگي كه درهاله ياهاله هايي ازابهام وگنگي فرورفته وهمين امر، شناختن آن را ازهرجهت مشكل ساخته و مي سازد.
انسان، بعنوان خالق فرهنگ، علاقه ويژه ورابطه تنگاتنگي بامخلوق خوددارد؛ باتمام وجود به آن عشق مي ورزد و با كمال ميل وخرسندي همه چيز خود را در راه رشد، تعالي و بالندگي اش نثار و قرباني مي كند و تمام نيرو و تدبير خود را براي جلوگيري از انحطاط و سقوطش بكار مي گيرد.
انسان، فرهنگ را مي¬آفريند و فرهنگ به انسان پروبال انساني مي بخشد و وجودش را پربار و هرچه انساني تر و متعالي¬تر مي¬سازد و لذا انسان بدون فرهنگ موجودي ما قبل انساني، و از هر جهت فقير، ناتوان وبي ريشه بشمار مي آيد. و درست به همين جهت است كه مي گويند : “ انسان موجودي فرهنگي است و فرهنگ، خاص انسان است.“

مقدمه
هنر معماري در ايران از سابقه هاي كهن برخوردار است و در هر زمان دستهاي توان و ذهن خلاق و ذوق مردم هنردوست اين سرزمين ، پديده هايي شگرف به وجود آورده كه در بسياري از موارد ،‌ اصول آن ريشه هنر معماري جهان شده است . پاره اي از اين آثار در گوشه و كنار كشور پهناور ايران حكايت معماري با شكوه ادوار صدها و يا هزار ساله را در قامتهاي استوار بناها نگهداري كرده است.
لذا نويسنده در اين تحقيق بر آن بوده كه به بررسي آداب و سنن مردم در ساختن بناهاي ازمنه¬ي قديم بپردازد و با نحوه¬ي ساختمان سازي در آن دوران آشنايي پيدا كند .

برای دانلود به ادامه مطلب بروید…

نام فایل :مقاله ای کامل در مورد اقلیم و معماری 90 صفحه – اقلیم در معماری – معماری در اقلیم

 

فهرست مطالب:

1ـ اقليم و معماري
اثر تابش آفتاب بر ساختمان و محيط اطراف آن ………………………………..
تأثير تابش و انتقال آفتاب به فضاهاي داخل ساختمان …………………………..
تأثير پشت بام در دماي مكان ………………………………………………….
پوشش¬هاي شيب¬دار آزبست و دوجداره …………………………………..
ارتفا فضاها ـ اثر ابعاد پنجره در دماي مكان …………………………………
اثر تابش خورشيد ـ تأثير سايه¬بان بر روي پنجره ……………………………
اثر سايه¬بانهاي متحرك ـ اثر رطوبت در ساختمان ……………………………..
اثر آب باران در ساختمان ……………………………………………….
اثر باد بر ساختمان ……………………………………………………….
تقليل دادن شدت باد …………………………………………………………
اقليم شناسي ايران ……………………………………………………….
اقليم معتدل و مرطوب ………………………………………………………
معماري بومي اقليم معتدل و مرطوب …………………………………………….
اقليم سرد ـ معماري بومي اقليم سرد ……………………………………………
اقليم گرم و مرطوب ………………………………………………………….
معماري بومي اقليم گرم و مرطوب ……………………………………………..
اقليم و معماري بومي ……………………………………………………….
تلفيق معماري امروزي با معماري بومي هر اقليم ………………………………
اقليم نيم بياباني و معتدل ……………………………………………………
معماري بومي اقليم نيم بياباني معتدل ………………………………………..
بناهاي مسكوني با صحن حياط ………………………………………………..
2ـ سنن اجتماعي و قومي در معماري
هماهنگي در اجزا و كل ………………………………………………..
اصل سلسله مراتب در نظام كيهاني……………………………………………
اخلاق اسلامي در معماري سنتي ……………………………………………….
قسمت بيروني ـ قسمت اندروني ………………………………………………..
حياط سازي ………………………………………………………………..
هشتي سازي در بناهاي مسكوني ………………………………………………
تركي سازي در بناهاي مسكوني ………………………………………………..
3ـ اثر معماري سنتي بر حرارت محيط

درون گرايي …………………………………………………….

خودبسندگي …………………………………………………………….
نيارش ……………………………………………………………….
پرهيز از بيهودگي ……………………………………………………
مردم واري …………………………………………………………….
جهت سازي در بناهاي مسكوني ……………………………………….
اصول معماري ايران…………………………………………………..

 

چكيده :
فرهنگ
فرهنگ، مقوله پيچيده وچند بعدي است، با بارارزشي وعلمي پررنگي كه درهاله ياهاله هايي ازابهام وگنگي فرورفته وهمين امر، شناختن آن را ازهرجهت مشكل ساخته و مي سازد.
انسان، بعنوان خالق فرهنگ، علاقه ويژه ورابطه تنگاتنگي بامخلوق خوددارد؛ باتمام وجود به آن عشق مي ورزد و با كمال ميل وخرسندي همه چيز خود را در راه رشد، تعالي و بالندگي اش نثار و قرباني مي كند و تمام نيرو و تدبير خود را براي جلوگيري از انحطاط و سقوطش بكار مي گيرد.
انسان، فرهنگ را مي¬آفريند و فرهنگ به انسان پروبال انساني مي بخشد و وجودش را پربار و هرچه انساني تر و متعالي¬تر مي¬سازد و لذا انسان بدون فرهنگ موجودي ما قبل انساني، و از هر جهت فقير، ناتوان وبي ريشه بشمار مي آيد. و درست به همين جهت است كه مي گويند : “ انسان موجودي فرهنگي است و فرهنگ، خاص انسان است.“
صحبت از فرهنگ، براستي « صحبت از تواناييهاي خلاق انسان است و اشاره اي است به نقش سازنده ارزشها و ديدگاهها، قدرت زباني و بيان هنري و حكايتي است از همه اجتماعات كوچك و بزرگ كه درگير هنجارها و ضوابط اخلاقي و ايجاد امكانات تازه براي يك زندگي مناسب ترند. »
بايد دانست كه در كشور باستاني عزيز ما ايران، ديگر كلمة فرهنگ تنها به همان معاني مذكور كه ازين پيش بدان اشارت رفت، محدود نيست بلكه برطبق ناموس تطور و تحول كه به مرور زمان موجب دگرگوني لغات و مفاهيم آنها نيز مي‌شود،‌برهمة مظاهر و تجليات ذوق و انديشه و استعداد و نبوغ ذاتي و عواطف و احساسات عالي انساني مردم اين مرزوبوم نيز اطلاق مي‌گردد كه از ديرباز تحت تأثير عوامل مختلف از قبيل مذهب و اخلاق و خصوصيات نژادي و اوضاع جغرافيايي و احوال سياسي واجتماعي،‌به خلق و ابداع آثار شگرف و شاهكارهاي خالد و جاودان پرداخته‌اند،‌همان آثاري كه در زمينة حماسه‌هاي ملي و ادبيات منظوم و منثور و حكمت و عرفان و افسانه‌ها و ترانه‌هاي محلي و ادب عاميانه (Folklore) و همچنين هنرهاي گوناگون وصنايع مستظرفه و انواع كارهاي دستي و تزييني ـ هنوز در كتابخانه‌ها و موزه‌هاي ايران و جهان دلربايي و جلوگيري دارند و برخي نيز به صورت ابنية شكوهمند تاريخي و مساجد و اماكن مقدس ديني ، مظهر كمال و جمال مطلق و معرف ذوق و نبوغ قوم ايراني هستند.
باري اين فرهنگ وسيع و كهن با همة تحولات و دگرگونيهايي كه در طي قرون و ازمنة‌گذشته درآن راه يافته همواره موجب همبستگي و وحدت ملي و در نتيجه استقلال و سربلندي ميهن عزيز ما نيز بوده است و از اينرو برما لازم است كه ازيك سو با اكتساب مظاهر تمدن و علم و صنعت جديد در بسط و توسعه و بارورساختن فرهنگ خود كه به حقيقت مجموعة مواريث گرانبهاي ملي و سنن ديني و اخلاقي و ذوقي ماست بكوشيم و از سوي ديگر به سيرة پسنديدة نياكان ارجمند خود،‌هيچگاه صبغة ملي و مختصّات نژادي خويش را از دست ندهيم.
اقليم و معماري
اقليم شناسي از وضع جغرافياي نقاط زمين گفت و گو مي¬كند . و معمولاً نوع اقليم با توجه به تقسيمات جغرافيايي همراه با ارتفاع مشخص آن از سطح دريا به وجود مي آيد . به طور كلي عواملي مانند چگونگي تابش آفتاب ، دماي حاصله از تابش خورشيد ، رطوبت هوا و ميزان بارندگي و در مجموع وزش بادهاي مختلف در مسائل اقليم دخالت دارد و محيط زندگي انسان را تحت الشعاع قرار مي دهد كه نسبت به اين اصول ( شناخت اقليم ) و در نتيجه معماري و در مجموع ساختمان سازي به
وجود مي آيد .
سنن اجتماعي و قومي در معماري
هنر معماري در ايران از سابقه هاي كهن برخوردار است و در هر زمان دستهاي توان و ذهن خلاق و ذوق مردم هنردوست اين سرزمين ، پديده هايي شگرف به وجود آورده كه در بسياري از موارد ،‌ اصول آن ريشه هنر معماري جهان شده است . پاره اي از اين آثار در گوشه و كنار كشور پهناور ايران حكايت معماري با شكوه ادوار صدها و يا هزار ساله را در قامتهاي استوار بناها نگهداري كرده است .
معمولاً بناهاي مسكوني در شرايطي ساده¬تر از بناهاي اجتماعي مانند مسجد ، مدرسه ، بازار ، كروانسرا ، حمام و كاخهاي باشكوه و بسياري از بناهاي ديگر بنا مي شده و به علت عدم توانايي مالي و در مواردي بدون توجه به نكات كلي و اصولي ، بناهاي مسكوني زودتر رو به تخريب رفته است .
از جهت ديگر اصول ساختمان سازي بناهاي مسكوني داراي زماني متغير بوده كه اثر آن در هر زمان انگيزه خانه¬هاي مدرن و باب روز را در فكر سازندگان و صاحبكاران خود به خود به وجود آورده است . مسلماً اين امر خود در تخريب بناهاي مسكوني قديم و ساختن بناهاي جديد بر روي مكان و محل آنها سبب شده است كه آثار بناهاي مسكوني كهن كمتر به يادگار بماند . به طوري كه مشخص است خانه سازي ها به سبك معماري ساساني قبل از اسلام و يا در صدر اسلام با معماري چند صد ساله اخير داراي تفاوت فراوان بوده است . گرايش ايرانيان به دين مبين اسلام و عقايد مذهبي و تعصبات قومي در اقوام ايراني ، شكل بناهاي مسكوني را از حالتهاي باز و در هم به سوي بناها و فضايي راحت و به دور از چشم افراد نامحرم معطوف داشته . تا جايي كه بر اين اساس اصول بناهاي مسكوني را به صورت ( بيروني و اندروني ) مطرح ساخته است . پاره اي از اين بناهاي زيباي قديمي در شهرهايي چون كرمان ، يزد ، شيراز ، اسفهان ، كاشان ، ري ، تبريز ، سمنان ، مشهد و در بسياري از شهرهاي ديگر ايران تا به امروز به يادگار مانده است . اين بناها داراي دو اصل ( بيروني و اندروني ) بوده كه به شرح و چگونگي آن مي پردازيم .
قسمت بيروني
معمولاً درب ورودي در كنار ـ كوچه ـ گذرگاه ( گذر ) بازارچه و يا بازار به راهرويي مربوط مي¬شود. در مقابل در ورودي يك يا دو اطاق پيش خوان براي مستخدم و يا نگهبان ساخته مي¬شود. ضمناً اين مكان محلي جهت پاسخگويي به مراجعين نيز مي باشد . بعد از اين قسمت از راهرو به حياط بيروني مي¬رسيم ، در سمت كوچه و يا گذر محلي به نام اصطبل با گنجايش كافي و با رعايت آخوربندي ،‌ به ويژه انبار علوفه در كنار آن با درب ورودي از گذر مطرح مي باشد . همچنين از حياط بيروني به اصطبل راه جداگانه جهت نگهداري ستوران كه وسيله كار و اياب و ذهاب آن روزگار بوده است از موارد طرح مي باشد .
در سوي ديگر ، حياط بيروني دو اطاق وسيله زندگي و پذيرايي ميهمانهاي بيگانه و نامحرم . در جوار آن بيوتات كوچكي كه شامل آبريزهاي توالت ، منبع و چاه آب و همچنين آشپزخانه ( مطبخ ) و يا آبدارخانه ساخته مي شد . در حياط بيروني حوض آب و باغچه هاي مصفا نيز مورد توجه بود .
قسمت اندروني
ارتباط قسمت بيروني و اندروني به وسيله راهرويي انجام مي¬شود. اين راهرو از ناحيه حياط ( بيروني به اندروني ) داراي درب ورودي مي باشد .
ساختمانهاي قسمت اندروني به شكل شمالي ـ جنوبي و يا شرقي ـ غربي نسبت به گذرگاه دومي نيز مورد نظر مي باشد كه طرح آن نسبت به تعداد افراد خانواده به وجود مي آيد .
تالار : اين فضا بزرگترين و زيباترين قسمت اينگونه ساختمانها را تشكيل مي دهد و به نام (( شاه¬نشين ) نيز معروف مي باشد و معمولاً به وسيله چند پله از سطح زمين به راهرويي مربوط مي-شود. پنجره هاي رو به حياط در ابعاد متناسب و از نوع كارهاي چوبي منبت و گره ساخته مي¬شود. وجود پنجره ها در تعداد 5 يا 7 عددي مورد توجه بوده كه اين اطاق و تالار به نام اطاق پنج و يا هفت دري نيز مشهور مي باشد . سقف اطاق قاب سازيهاي چوبي و يا گچبري و آينه كاري ، رف و پيش بخاري¬سازي همراه با نقاشي و رنگ روغن از جمله كارهاي تزئيني اين فضا مي باشد . مقابل تالار ، اتاق انتظار مي باشد كه محلي موقت براي برخي از مراجعين است . در جلوي فضاي تالار ايوان سرپوشيده بر روي دو يا چند ستون سنگي و يا چوبي اتكا دارد . زير اين فضاها زيرزمين جهت حوضخانه و محل استراحتگاه در تابستان منظور مي¬شود. تهويه در اين قسمت به وسيله كانالهايي از بادگيرهاي مرتفع صورت مي گيرد .
در مقابل تالار چندين اطاق به وسيله راهرو مياني از يكديگر تفكيك مي شوند . اين اطاقها وسيله زندگي و خواب براي فرزندان كوچك و بزرگ و همچنين والدين مطرح و طراحي مي¬شود.
در اين قسمتها زيرزمين جهت انباري و نگهداري مواد غذايي و همچنين براي آلنگ كردن ميوه ها از سقف آنها مورد توجه و استفاده مي باشد . تهويه هوا به وسيله هواكشها كه از درون ديوارها به وسيله كانالها كه به صورت عمودي در ديوارها تعبيه شده است ، صورت مي گيرد . از طرف ديگر يك سمت حياط ، جهت بيوتات اندروني شامل مطبخ ( آشپزخانه ) چاه و منبع آب ، توالت ( مستراح ) همچنين محلي براي نگهداري گوسفند و لانه ماكيان پيش بيني مي¬شود.
در مقابل بيوتات و در جهت آفتابگير حياط گلخانه و يا نارنجستان در شكلي بسيار مطلوب با پنجره هاي بزرگ تعبيه مي¬شود.
از خصوصيات حياط اندروني درِ خروجي و يا ورودي از ناحيه كوچه و گذرگاه ديگري مي باشد كه اصطلاحاً اين در را در (( پشتي )) مي گويند . اين درب ارتباط حياط بيروني و اندروني را از يكديگر جدا مي¬سازد . ضمناً در مواردي بنابر روابط و علايق خانوادگي و يا بنا به پاره اي از مسائل زندگي و قومي جهت زندگي فرزند پسر و همسر و يا دختر و همسرش در ساختمان اندروني ثاني و يا دومي در كنار اندروني بزرگ با اصول فضاهاي لازم به وجود مي آيد . اين اندروني به وسيله راهرويي متصل به اندروني بزرگ مي¬شود و داراي در ورودي و خروجي به كوچه و يا گذر نيز مي باشد . نماسازيها در اين بناها اكثراً گلچين هاي آجري و يا كاشي و آجر و يا طاقهايي در حالت پوششهاي سنتي در سقفها و ايوان گچبري و آينه كاري ، درها و پنجره ها اكثراً با منبت و گره سازي همراه مي¬باشد كه در مجموع كارهاي هنري بسيار بديعي را به وجود مي آورد .
حياط سازي : حياط سازي شامل حوض بزرگ آب و در شرايطي با آب منگول سازي و باغچه هاي وسيع در اطراف حوض آب و درختان بزرگ تنومند ، حالتي مصفا به اينگونه بناها مي دهد . از ويژگي اين بناها ديوارهاي بلند بوده است كه براي حفاظ از جهات مختلف همراه با دست اندازهاي بلند در پشت بامها مي باشد كه از مشرف بودن همسايگان جلوگيري كرده و سبب پيشگيري از چشم انداز به اندروني منزل مي¬شود.

هشتي سازي در بناهاي مسكوني
در معماري صد سال اخير علاوه بر طرحهاي ( بيروني و اندروني ) بناها با ارتباط هشتي از ورودي كوچه ـ گذر بازار و يا خيابان به ناحيه حياط شكل جديدي به ساختمانهاي مسكوني داده است .
معمولاً هشتي داراي ابعادي متناسب حدود3×3 متر با رعايت پنجره و دري از حياط و يك در از كوچه و گذرگاه دارد . اين حالت سبب جلوگيري از چشم انداز مستقيم به درون حياط و محوطه خانه مي¬شود. در مواردي هشتي از دو قسمت داخلي از ناحيه حياط تشكيل مي¬شود. اطاق مستخدم وصل به هشتي بوده و بيوتات در جوار اطاق مستخدم پيش بيني مي¬گردد . در مواردي هشتي در مجموع بناي مسكوني نيز ساخته مي¬شود.
اين گونه بناها به صورت شمالي و جنوبي و يا شرقي ، غربي و در ارتباط با تابش به نور و خورشيد ، قبله ، موقعيت و ارتباط با كوچه و گذرگاه در وضعي مرتفع از سطح زمين طبيعي ساخته مي¬شود كه نسبت ارتفاع آن با فضاهاي هم سطح زمين در قسمتي از بناهاي بيروني و اندروني به ساختمان وركرسي مشهور شده است .
از ويژگيهاي اين بناها رعايت و تفكيك فضاهاي زندگي اهل خانه ، پيش ايوان سازي همراه با داشتن زير زمين جها فضاهاي لازم انباري و حوخانه و يا احتياجات ديگر مي باشد . اين ساختمانها اكثراً چوب پوش با نماسازيهاي آجري و يا كاشي و آجر همراه بود ، در و پنجره ها به شكل اورسي¬سازي و پنجره ها اكثراً با حفاظ معجر سازي وسيله آهنگري و در مجموع با كارهاي هنري همراه مي¬باشد .
حياط سازي به صورت حوض آب و باغچه هاي مصفا و درختكاري همراه بوده . ديوارهاي بلند در چهار جهت بنا ، سبب حفاظت ساختمان و حياط از چشم اندازهاي اطراف شده و در مجموع رعايت موازين اخلاقي و اصول زندگي خانواده¬ها و سنن قومي و مذهبي در آن رعايت شده است .
بديهي است كه جمعيت كم و ارزان بودن قيمت زمين ، از عوامل مؤثر در اين زمينه بوده است و همين ارزاني و در دسترس بودن زمين ، دست معماران و صاحبكاران را در ايجاد حياط وسيع و فضاي سبز دلخواه ، باز مي گذارده است .
تركي سازي در بناهاي مسكوني
پس از استقرار حكومت ماركسيستي در شوروي بسياري از مسلمانهاي آن ديار به كشور ايران ، خصوصاً نواحي شمالي نظير آذربايجان و خراسان مهاجرت كردند . اين مردم طرحهاي تركي سازي را با خود به ايران آوردند . بناهاي (( تركي سازي )) كه اكثراً به شكل پيش ايوان سرپوشيده در وسط و سه و يا چند اطاق بزرگ كه ايوان را احاطه كرده ، ساخته مي شد و به طوري كلي طرح جالبي را ارائه مي كرد . در زير فضاهاي مطرح شده اينگونه بناها ، زيرزمين و يا كوره پوش وجود دارد تا اطاقها عاري از رطوبت باشد . معمولاً در مقابل اطاقهاي مسكوني ، بيوتات¬سازي طرحهاي جديدي به معماري عرضه داشته است . به علت ازدياد جمعيت و بالا گرفتن قيمت زمين ، ابعاد خانه¬سازي محدود شد و موجب گرديد طرحهاي تركي سازي در حد زيادي ، توجه معماري سنتي را به خود معطوف سازد .
در اين طرحها ارتباط از كوچه به حياط اكثراً به وسيله راهرو كه اصطلاحاً (( دالان )) گفته مي-شود جهت پيشگيري از چشم انداز مستقيم به درون منزل مورد توجه مي باشد . به علاوه پديده اين معماري شيروانيهاي متنوع و خوش فرم با پوشش ورفهاي سفيد و گالوانيزه و يا رنگين با شيب بندي سنتوري مورد توجه كارهاي روز بوده . ضمناً از پوشش سقفهاي چوبي و نماهاي آجري استفاده فراوان شده است .
از ويژگي ديگر اين معماري طاق¬نماسازيهاي بسيار زيبا در شكل سنتي با حياط سازي مي باشد .
در قسمتهاي داخلي ، پيش بخاري¬سازي همچنين ابزار زني روي گچ كاري سقف به صورت قاب¬سازي در اشكال ساده و برجسته رواج داشته . به طور كلي از كارهاي هنري مانند آئينه كاري و گچبريهاي گل و گياه و منبت كاري بر روي درها و پنجره ها استفاده كمتري شده است .
اثر معماري سنتي بر حرارت محيط
در بررسي معماري سنتي و بافت شهرهاي مركزي ، جنوبي و كويري و روستاهاي اين مراكز نسبت به نوع آب و هواي گرم ، گرم خشك ، گرم مرطوب و در موارد بادهاي نامطبوع در شكل ساخت و بافت شهري و يا روستايي كاملاً مؤثر بوده است .
آب و هوا و نوع اقليم هميشه مسئله اي بوده كه انسان طي هزاران سال تجربه با آن مقابله كرده است . مسلاماً مشكلات زيادي براي زيست مردم ، نواحي اقليمهاي گرم خشك و گرم مرطوب مانند مسئله¬ي آفتاب سوزان ، گرماي زياد و اختلاف درجه حرارت و نوسانات آن در روز و نقصان يافتن آن به مقداري قابل توجه در نسيمهاي شب مورد توجه بوده است . تابستان هاي سخت و زمستان هاي سرد ناشي از محيط كويري و در مواردي ، طوفانهاي پر گرد و غبار و بادهاي خشك و داغ و نامطبوع ، انسان را به فكر چاره واداشته است . بشر با گذشت هزاران سال و كسب تجربه ،‌ راه حلهايي در اشكال گوناگون براي اين امر مهم در دنيا و به خصوص در ايران پيدا كرده كه هدف همگي آنها راحت سازي مكان زندگي فردي و در برخي موارد اماكن اجتماعي نيز بوده است .
اخلاق اسلامی در معماری سنتی:
با قدم زدن در میان بافت قدیمی شهرهایمان یکی از با شکوه ترین مشخصه های معماری سنتی ایران را در طراحی خانه ها میتوان کاملا” مشاهده کرد و آن پایبندی معمار به اصول و اعتقاداتش می باشد. انسانی که از میان خود مردم با فرهنگی همسان با آنان آمده،تا صادقانه خانه ای بسازد که محلی برای زندگی باشد و این صداقت معمار است که حیات جاودانه به این بنا ها میبخشد و بدینگونه خانه ها ، مساجد، مدارسه هایمان همه و همه محل اجتماع تمامی مبانی اخلاقی شده اند.
با عبور از کوچه های قدیمی، ساختار درونگرای خانه ها به منظور حفظ حریم خصوصی یشان را میتوان دید و آرامش حاکم بر داخل این خانه ها را،از بیرون نیز میتوان درک کرد. همچنین در فضای خارج از خانه نیزحال و هوایی مشابه وجود دارد، ساباطهایی که با طول 3 الی 4 متر در مقابل درهای ورودیشان برروی پیاده روها گذاشته شده تا عابران و مهمانان از آفتاب شدید و بادوباران محفوظ بمانند و سکویی در کنار در ورودی به منظور نشستن ویا گذاشتن بار و رفع خستگی، تمامی این عوامل بیانگر احترامی است که ساکنین آن خانه به رهگذران می گذاشتند.

 

مقدمه
هنر معماري در ايران از سابقه هاي كهن برخوردار است و در هر زمان دستهاي توان و ذهن خلاق و ذوق مردم هنردوست اين سرزمين ، پديده هايي شگرف به وجود آورده كه در بسياري از موارد ،‌ اصول آن ريشه هنر معماري جهان شده است . پاره اي از اين آثار در گوشه و كنار كشور پهناور ايران حكايت معماري با شكوه ادوار صدها و يا هزار ساله را در قامتهاي استوار بناها نگهداري كرده است .
لذا نويسنده در اين تحقيق بر آن بوده كه به بررسي آداب و سنن مردم در ساختن بناهاي ازمنه¬ي قديم بپردازد و با نحوه¬ي ساختمان سازي در آن دوران آشنايي پيدا كند .
تحقيق موجود در مقياسي گسترده و عميق با توجه به فرهنگ پربار و بسيار غني معماري سنتي ، به شكل تئوري و (( به خصوص عملي )) مي باشد كه متأسفانه تا امروز براي شناخت واقعي اين رشته از معماري كوشش و همتي جدي آن چنان كه درخور آن مي باشد ،‌ نشده است .
اين تحقيق علاوه بر فنون ساختمان سازي در اقليم هاي مختلف كشور پهناورمان ،‌ گوياي فرهنگ غني معماري شامل : (( تاريخ معماري ، هنر معماري و اجراي مباني عملي از معماري اصيل ايراني آن هم به شكل بسيار ريشه اي و جز به جز مي باشد .
در اين تحقيق سعي شده است كه مطالب با نشان دادن ترسيم ،‌ جزئيات و به خصوص تصاوير گوياتر شود .

فرهنگ و معماري
فرهنگ، مقوله پيچيده وچند بعدي است، با بارارزشي وعلمي پررنگي كه درهاله ياهاله هايي ازابهام وگنگي فرورفته وهمين امر، شناختن آن را ازهرجهت مشكل ساخته و مي سازد.
انسان، بعنوان خالق فرهنگ، علاقه ويژه ورابطه تنگاتنگي بامخلوق خوددارد؛ باتمام وجود به آن عشق مي ورزد و با كمال ميل وخرسندي همه چيز خود را در راه رشد، تعالي و بالندگي اش نثار و قرباني مي كند و تمام نيرو و تدبير خود را براي جلوگيري از انحطاط و سقوطش بكار مي گيرد.
انسان، فرهنگ را مي¬آفريند و فرهنگ به انسان پروبال انساني مي بخشد و وجودش را پربار و هرچه انساني تر و متعالي¬تر مي¬سازد و لذا انسان بدون فرهنگ موجودي ما قبل انساني، و از هر جهت فقير، ناتوان و بي¬ريشه بشمار مي آيد. و درست به همين جهت است كه مي گويند : (( انسان موجودي فرهنگي است و فرهنگ، خاص انسان است . ))
صحبت از فرهنگ، براستي « صحبت از تواناييهاي خلاق انسان است و اشاره اي است به نقش سازنده ارزشها و ديدگاهها، قدرت زباني و بيان هنري و حكايتي است از همه اجتماعات كوچك و بزرگ كه درگير هنجارها و ضوابط اخلاقي و ايجاد امكانات تازه براي يك زندگي مناسب ترند. »
بايد دانست كه در كشور باستاني عزيز ما ايران، ديگر كلمة فرهنگ تنها به همان معاني مذكور كه ازين پيش بدان اشارت رفت، محدود نيست بلكه برطبق ناموس تطور و تحول كه به مرور زمان موجب دگرگوني لغات و مفاهيم آنها نيز مي‌شود،‌برهمة مظاهر و تجليات ذوق و انديشه و استعداد و نبوغ ذاتي و عواطف و احساسات عالي انساني مردم اين مرزوبوم نيز اطلاق مي‌گردد كه از ديرباز تحت تأثير عوامل مختلف از قبيل مذهب و اخلاق و خصوصيات نژادي و اوضاع جغرافيايي و احوال سياسي واجتماعي،‌به خلق و ابداع آثار شگرف و شاهكارهاي خالد و جاودان پرداخته‌اند،‌همان آثاري كه در زمينة حماسه‌هاي ملي و ادبيات منظوم و منثور و حكمت و عرفان و افسانه‌ها و ترانه‌هاي محلي و ادب عاميانه (Folklore) و همچنين هنرهاي گوناگون وصنايع مستظرفه و انواع كارهاي دستي و تزييني ـ هنوز در كتابخانه‌ها و موزه‌هاي ايران و جهان دلربايي و جلوگيري دارند و برخي نيز به صورت ابنية شكوهمند تاريخي و مساجد و اماكن مقدس ديني ، مظهر كمال و جمال مطلق و معرف ذوق و نبوغ قوم ايراني هستند.
باري اين فرهنگ وسيع و كهن با همة تحولات و دگرگونيهايي كه در طي قرون و ازمنة‌گذشته درآن راه يافته همواره موجب همبستگي و وحدت ملي و در نتيجه استقلال و سربلندي ميهن عزيز ما نيز بوده است و از اينرو برما لازم است كه ازيك سو با اكتساب مظاهر تمدن و علم و صنعت جديد در بسط و توسعه و بارورساختن فرهنگ خود كه به حقيقت مجموعة مواريث گرانبهاي ملي و سنن ديني و اخلاقي و ذوقي ماست بكوشيم و از سوي ديگر به سيرة پسنديدة نياكان ارجمند خود،‌هيچگاه صبغة ملي و مختصّات نژادي خويش را از دست ندهيم واين همان خصيصه‌ايست كه ايران‌شناس معروف آندره‌گدار در كتاب آثار ايران بدان اشارت كرده و گفته است:‌
«… ايران كه آيين اسلام را پذيرفت بطور الزام روش اعراب را در احداث مساجد نيز پيروي نمود ولي در طرز بناي آن بجز سنن مخصوص خويش و ذوق صنعتي و سبكهاي ساختماني خود چيز ديگري را بكار نبرد… »
.

 فصل اول

اقليم و معماري
اقليم شناسي از وضع جغرافياي نقاط زمين گفت و گو مي¬كند . و معمولاً نوع اقليم با توجه به تقسيمات جغرافيايي همراه با ارتفاع مشخص آن از سطح دريا به وجود مي آيد . به طور كلي عواملي مانند چگونگي تابش آفتاب ، دماي حاصله از تابش خورشيد ، رطوبت هوا و ميزان بارندگي و در مجموع وزش بادهاي مختلف در مسائل اقليم دخالت دارد و محيط زندگي انسان را تحت الشعاع قرار مي دهد كه نسبت به اين اصول ( شناخت اقليم ) و در نتيجه معماري و در مجموع ساختمان سازي به وجود مي آيد كه ذيلاً به طور خلاصه به ذكر عوامل آن مي پردازيم .
تابش آفتاب
به طور كلي نور آفتاب اشعه اي الكترومغناطيس است كه از كره خورشيد جدا مي¬گردد و طيف نوري خورشيد از سه مرحله ماوراء بنفش ، قابل رؤيت و مادون قرمز تشكيل ميشود. طول موج اشعه مادون قرمز بلندتر از دو قسمت ديگر است . اندازه شدت تابش خورشيد در هر سه مرحله مذكور و حد اكثر شدت تابش آفتاب مربوط به ناحيه اي است كه اشعه ي بيشتري قابل رؤيت باشد .
مقدار بسيار زيادي از اين تابش به وسيله بادهاي قطبي ، مناطق نيمه استوايي ، موسمي ، و محلي و همچنين نسيم هاي دريائي و خشكي به فضاي خارجي اتمسفر برخورد ميكند و فقط اندكي از آن گرماي طبيعي و دماي محيط زندگي و اساس (( زيستن )) را در نواحي مختلف كره ي زمين به وجود مي آورد . در نتيجه سرما ، گرما ، باد ، هوا ، رطوبت هوا و بارندگي ، حاصل شده كه اين عوامل در زندگي و طراحي بناها بسيار مؤثر و تعيين كننده است .

مسلماً عوامل طبيعي ذكر شده ، محيط هاي زندگي را در نقاط سرد و گرم شديداً تحت تأثير قرار مي دهد . به طور كلي مسائل و عوامل اقليمي در مناطق مختلف زندگي انسان را تحت تأثير وضع بيولوژي و حرارتي كه از اشعه هاي مذكور حاصل ميشود، قرار مي دهد ، به طور دقيق اثر هوا و آفتاب و تغييرات آن همراه نفوذ رطوبت در مناطق تأثرات زيادي بر نور و اشعه¬ي تابش گذارده كه در نتيجه آن را دگرگون مي سازد و محيط زيستن را از وضعي به شكل ديگر در مي آورد . مسلماً تأثير باد در اقليم محيط اثراتي فراوان و ريشه اي دارد . به طور كلي از هوا ، آفتاب ، رطوبت و باد ، اقليمي به وجود مي آيد كه انسان تحت تأثير آن ، زندگي خود را به وجود مي آورد . در اين نكته شكي نيست كه ساختمان سازي با شرايط محيط زندگي به وجود مي آيد . از اين رو مسائلي چون تابش آفتاب ، رطوبت ، بارندگي و باد در علم ساختمان سازي قابل بحث خواهد بود .
امروزه با پيشرفت علم در مكانيزم دستگاه هاي انرژي زا (روشنايي ، گرم كننده ، سرد كننده ) و به طور كلي انرژي حرارتي از ويژگي هاي قابل توجهي برخوردار بوده كه علم ساختمان سازي تحت هر شرايط اقليمي آن را به كار مي¬برد . اما قابل توجه است كه اثرات ذكر شده ، تأثير جامع و كلي و اصولي در ساختمان بنا و زندگي انسان دارد و در بعضي مواقع شرايط اقليمي ، اثر علم مكانيك و تأسيسات پيشرفته روز را خنثي مي سازد .
اثر تابش آفتاب بر ساختمان و محيط اطراف آن
افزون بر استفاده نور خورشيد براي روشنايي ساختمان نسبت به نوع طراحي بنا ، نور آن به حرارت تبديل مي¬گردد . براي بهره گيري دلخواه از نور ، بايد ترتيبي اتخاذ شود تا نور خورشيد با نوع ساختمان و شرايط اقليمي محل و نحوه¬ي و ميزان آن براي قسمت هاي خارجي و داخلي ساختمان هماهنگ باشد . مسلماً وضعيت نور ، با توجه به جهت تابش آن در فصول مختلف ، در حالت هاي مستقيم يا مورب به ساختمان تغيير ميكند كه به اين اصل بايد توجه شود . ( شكل هاي 1 و 2 )
قابل ذكر است كه شدت تابش آفتاب به نوع رنگ مصالح ساختماني و صيقلي بودن سطح نماي آنها بستگي كاملي دارد . از اين كيفيت مي توان در نقصان دادن نور و يا حرارت براي ساختمان استفاده كرد.

چنانچه شدت تابش آفتاب در تابستان به شكل مستقيم ، زياد باشد ، با داشتن سطح گيرنده صيقلي و به رنگ روشن از بنا فقط بين 10 تا 15 درصد حرارت را جذب مي¬كند .
چنانچه مصالح سطح نماي مورد نظر به رنگ تيره و داراي ناهمواري و زبري باشد ، تا 95 درصد نور و حرارت را در خود نگهداري مي¬كند . توجه به دو اصل ذكر شده در نماسازي ساختمان در اقليمهاي متفاوت بسيار مهم و اجتناب ناپذير است .
تأثير تابش و انتقال آفتاب به فضاهاي داخل ساختمان
بنا به آنچه كه گفته شد ، شدت انرژي به سطوح خارجي و بام ساختمان اثر كرده و اين انرژي از سقف و ديوارهاي جانبي به داخل بنا به شكل هدايت كننده و جابجايي نفوذ ميكند .
نوع مصالح به كار رفته ، در هدايت حرارت به قسمت هاي داخلي تأثير زيادي دارد . براي مثال در نوع مصالح سنگي كه مولكولهاي آن در يكديگر فشرده مي باشند ، همچنين در مواردي كه اثر انرژي حرارتي زياد باشد ، مي توان از وجود ديوارها و سقف دوجداره يا با استفاده از مصالح مناسب ، از نفوذ اثر حرارت و سرماي زياد به داخل ساختمان و فضاهاي داخلي جلوگيري كرد . در اين امر بايد به وجود درها و پنجره هاي دوجداره نيز توجه شود . ضخامت ديوارها در اين حالت استفاده از بلوكهاي توخالي و آجر مجوف نيز اثر فراوان خواهد داشت . ( شكل هاي 3 و 4 )

تأثير پشت بام در دماي ساختمان
پشت بام به ويژه پشت بام هاي گسترده ، از عوامل مهم منتقل كننده گرما و سرما به قسمت هاي داخلي ساختمان است . وجود سقفهاي بتوني يا آجري به اين دليل كه داراي وزن مخصوص بيشتري نسبت به ساير سقف ها هستند ، در امر جلوگيري از انتقال سرما يا گرما به داخل بنا ،جلوگيري مي-كند. و يا اگر از كانتكس¬هاي بافته شده (ني) در ابعاد(6 ×50 ×200) سانتيمتري در سطح فوقاني سقف هاي بتوني يا ضربي استفاده شود ،‌ بيشتر از 5 درجه سانتيگراد از شدت دماي تأييد شده بر سقف مي كاهد . اين شيوه به عنوان عايق حرارتي در مناطق گرم و عايق برودتي در مناطق سرد ، كارآيي فراوان دارد .
بديهي است كه روي عايق مذكور به وسيله بتون پوكه ، شيب بندي و اندود مي¬شود و پس از آن با قيراندود ، عايق رطوبتي در سقف ايجاد مي¬كنيم . اين اندود خطر تاول زدن قير اندود و آسفالت را از بين مي¬برد . براي حفاظت بهتر از قيرگوني ، روي آن به اندازه 3 سانتيمتر ماسه غيرآهكي ريخته و سپس موزائيك فرش مي¬كنند . بايد توجه داشت كه به هنگام فرش بام¬ها ، استفاده از رنگ روشن براي نقاط گرم و خشك و يا گرم و مرطوب و رنگ تيره براي نقاط سردسير الزامي است .
چنانچه در زير سقف ، پوشش سقف كاذب ايجاد شود ، كمك فراواني به حفظ و تعادل گرما و سرما در قسمت هاي زيرين و فضاهاي داخلي ساختمان مي¬كند . به ويژه اگر مصالح به كار رفته در آن از نوع يونوليت ، آكوستيك ، يا پاركت هاي چوبي باشد . ( شكل هاي 5 و 6 )

پوششهاي شيب¬دار آزبست و دوجداره
ورق هاي آزبست و سيمان كه به نام ايرانيت در بين مردم شهرت دارد ، عايق حرارتي و برودتي مناسبي است . اين ورق¬ها كه به صورت موجدار و صاف در بازار مصالح صاختمان عرضه مي¬شود، بر روي خرپاهاي فلزي و به صورت شيبدار نصب مي¬شود.
سقفهاي دوجداره نيز اثر دماي محوطه بيرون را به قسمتهاي داخلي كاهش مي دهد .
استفاده از ورق هاي آزبست و سقف هاي دوجداره بيشتر در كارخانجات مرسوم و معمول است ، زيرا كنترل دماي داخل محوطه و محل كار ، تأثير مناسبي در پيشرفت كارها دارد .
ارتفاع فضاها
بنا به آزمايشاتي كه در برخي از كشورهاي چهار قاره به جز قاره گرم كه داراي اقليم هاي متفاوت و نزديك به هم مانند استراليا ، انگلستان ، هندوستان و آمريكا انجام شده است ، دماي هواي داخلي فضاها بين ارتفاع 25/2 متر تا 30/3 متر چندان فرقي ندارد . از اين رو ارتفاع طبقات كوتاه بين 40/2 متر تا 55/2 متر براي طبقات در كشورهاي مذكور به ويژه براي بناهاي آمريكا پيشنهاد شده است . ارتفاع مناسب طبقات مجتمع آپارتمانهايي كه در ايران ، به ويژه در تهران ساخته مي¬شود نيز در حدود همين اندازه است . رعايت اين اندازه ارتفاع در سطح كلان فوق العاده با صرفه است .
چنانچه ارتفاع طبقات در حد 70/2 متر تا 3 متر انتخاب شود از نظر دلبازي فضا آرامبخش خواهد بود .
اثر ابعاد پنجره در دماي مكان
يكي از نواقص معماري جديد استفاده از پنجره هاي وسيع با شيشه خورهاي بزرگ و همچنين ديوارهاي تيغه اي و نازك است . اين امر در دماي ساختمان و نفوذ سريع هواي خارجي به داخل بنا و فضاها تأثير فراوان دارد . قابل توجه است كه پنجره در فضا از اهميت خاصي برخوردار است . به طوري كه عبور نور و عملكرد تهويه به آن بستگي دارد ، از اين رو ابعاد آن بايستي مناسب با سطوح فضا باشد . استاندارد مناسب پنجره براي اقليم هاي متعادل بين 8 تا 10 درصد كل سطوح جانبي يك فضا را به خود اختصاص مي دهد . اين استاندارد تقريباً مي تواند براي ساير اقليم ها نيز مناسب باشد. بديهي است در اقليم هاي سرد و كوهستاني براي محدود سازي ابعاد پنجره در فصول سرد تا 5 درصد سطوح جانبي بسيار متناسب است . ضمناً در اقليم هاي بسيار سرد بكار بردن پنجره دوجداره الزامي است .
توجه : استاندارد ذكر شده فقط براي پنجره است كه هر فضا داراي يك و در مواردي دو در ورودي و يا ارتباطي مي باشد كه پيرو ضابطه ذكر شده نمي باشد .
امروزه بدون توجه به بسياري از مسائل اقليم شناسي در معماري ، ابعاد پنجره ها بسيار وسيع و گسترده انتخاب مي¬شود كه اين انتخاب ، اشكالات فراواني در بردارد . ( شكل هاي 7 و 8 )

اثر تابش خورشيد
تابش نور به پنجره تحت زاويه¬ي 45 درجه مطلوب خواهد بود . كمتر يا بيشتر از مقدار متناسب و ذكر شده باعث نقصان و يا انعكاس نور از شيشه به درون فضا خواهد شد چنانچه يك فضا داراي دو پنجره باشد ، بايد نحوه¬ي طراحي آن طوري باشد كه كوران باد در دو پنجره به كار رفته متناسب باشد و فضا با دريافت تهويه¬ي طبيعي در وضع مطلوب ، باعث نقصان دماي داخلي فضا ((در زمستان)) نشده و ضمناً تهويه اي مطبوع و يكنواخت در فضا داشته باشد .
تأثير سايه بان بر روي پنجره
وجود سايه بان روي پنجره مي تواند از بسياري جهات جالب و مفيد باشد كه به شرح پاره اي از اين فوايد مي پردازيم .
1ـ نورهاي بر سطح¬نما و در نتيجه به پنجره منتقل مي¬شود، به وسيله¬ي سايه بان و يا قرنيز گرفته شده و خنثي مي¬شود كه در مجموع موجب آرام بخشي مي¬گردد .
2ـ وجود سايه بان و قاب سازي در جوار و اطراف پنجره كه بافضاي خارجي مربوط مي¬شود، باعث تقليل دماي هوايي كه به قسمت هاي داخلي مي رسد ، مي¬گردد .
توجه : تقليل اثر انرژي حرارتي از تابش خورشيد به وسيله سايه بان در نقاط گرمسيري با اقليم گرم و خشك و يا اقليم گرم و مرطوب مورد توجه مي باشد .
3ـ پيشگيري از ريزش آب باران بر سطح شيشه و نفوذ آب به پشت پنجره در مناطق سرد موجب پيشگيري از يخ زدگي سطوح خارجي پنجره و شيشه ها مي¬شود. قابل توجه اين كه براي نقاط گرم و خشك و يا گرم و مرطوب وجود سايه بان با پيش آمدگي جهت تعادل دما در تابستان مورد توجه بوده تا جايي كه در شهرهاي جنوبي كشور پيشخوان سازي جهت مغازه ها به شكل فضاي سر پوشيده در عرض پياده¬رو مرسوم و معمول مي باشد . وجود سايه بان ، انعكاس نور و اثر تابش آفتاب را تا ميزان 90درصد تقليل مي دهد .
اثر سايه بان هاي متحرك
در مواردي از وجود سايه¬بانهاي متحرك به صورت افقي در بالاي پنجره و در مواردي در سه جهت ، يعني دو پهلوي پنجره به صورت عمودي و بالاي پنجره به صورت افقي نصب مي¬شود. سايه¬بانهاي متحرك مي¬توانند در جهات مختلف و تحت زواياي دلخواه حركت داشته باشند و انعكاس نوري و حرارتي را در شرايط دلخواه كنترل نمايند . بديهي است رنگ سايه¬بان در جذب و يا دفع نور و انرژي حرارتي در اقليم هاي مختلف قابل توجه مي باشد . لازم به تذكر است كه سايه-بانهاي طبيعي همچون درختهاي گوناگون و بلند در جوار ساختمانها در اقليم هاي گرم موجب تعادل حرارت خواهد شد .
وجود گل و گياه و سبزه در ايجاد تعادل و رطوبت هواي گرم منطقه و همچنين در محوطه بناها بسيار مفيد مي باشد . اتخاذ اين روش در وضع اقليم هاي گرم مانند زابل بسيار مؤثر بوده تا جايي كه اين شهر كويري را داراي آب و هواي مطلوب ساخته است .( شكل هاي 9 و 10 )

اثر رطوبت در ساختمان
رطوبت در ساختمان باعث مي¬شود كه ديوارهاي ساختمان نمور شده و مكاني مناسب براي رشد و نمو انواع ميكروبها و باكتريها گردد وجود رطوبت در فضاهاي مسكوني باعث سرماخوردگي هاي مكرر و بروز امراضي چون رماتيسم و نظاير آن خواهد شد .
وجود رطوبت باعث عرق كردن ديوارهاي فضا مي¬شود و اگر ميزان اين رطوبت از حد معيني تجاوز كند ، منجر به حل شدن املاح نمكي در مصالح شده و آثار آن به صورت شوره و سفيدك بر سطوح فضاها خودنمايي مي¬كند . اين نقيصه كمك فراوان به رشد انواع قارچها كرده و افزون بر آن ، بوي ناخوشايندي به وجود مي¬آورد و زندگي در اين محلها را با ناراحتي مواجه مي¬سازد . اثرات مداوم رطوبت در ساختمان باعث تغيير شكل يافتن بسياري از مصالح در استخوان بندي بنا ، به خصوص پوسيدگي چوبهاي به كار رفته در ساختمان و زنگ زدگي در و پنجره هاي فلزي و كابينتهاي آشپزخانه مي¬شود. در موارد ديگر ، باعث نرم شدن سطوح گچ كاري و كوپ كردن آنها و در نتيجه جدا شدن از سطح ديوارها مي¬گردد .
در اين موارد ، مي¬توان با تهويه¬ي طبيعي و اصولي در ساختمان و همچنين با استفاده از دستگاههاي گرم كننده كه مي¬توانند تعرق سطوح ديوارها و در نتيجه نم ساختمان را به ميزان قابل توجهي كاهش دهند ، جلوي رطوبت يا افزايش آن را گرفت .
اثرات آب باران در ساختمان
اقليم هاي مرطوب و نقاطي كه بارندگي فراوان باشد ، آب باران مي¬تواند در تركها و درز ناچيز ديوارهاي ساختمان و يا ريشه بنا اثر كند و بنا را دچار نشست كرده و تركهاي عميق به وجود آورد و در مجموع موجب پيدايي رطوبت در كل ساختمان مي¬شود كه به شرح آن مي¬پردازيم .
براي پيشگيري از اين نقيصه مي¬توان به اصول پي¬سازي صحيح و قيراندودهاي افقي بر روي پي و كرسي¬ها و اتصال قيراندودهاي عمودي در پشت پي¬ها و ديوارهاي بنا آن را تا سطح زمين طبيعي عايق ساخت . استفاده از كوره¬پوش در زير فضاي مسكوني و با به كار بردن نوع سنگهاي كروي و استفاده از قيراندود در كف¬سازي و در سقفها و با بهره¬گيري از شيرواني با اصول صحيح آبروها و ناوداني ، ساختمان را محافظت كرد . در مواردي كه زمين و محوطه¬ي اطراف ساختمان از زمينهاي بسيار مرطوب و نمناك باشد ، مي توان به وسيله زهكشي بنا را عاري از رطوبت هاي شديد كرد .( شكل¬هاي 11 و 12 )
اثر باد بر ساختمان
يكي از عناصر مؤثر در اقليم شناسي ، وجود بادهايي است كه در سطح زمين به وجود مي آيد . اين بادها هر يك داراي مركزيت مي باشد كه در نتيجه بادهاي موسمي ، قطبي ، نيمه استوايي و بادهاي پراكنده و محلي را به شكلهاي مختلف پديد مي آورد . وجود اين بادها و اثر برخورد آنها با ساختمانها ، خالي از اشكال نيست . مسلماً ساختن بنا در مناطق بادگير و در مسير وزش بادها ، عوارض ، خطرناك و خساراتي را بر ساختمان وارد مي آورد كه به شرح آن مي پردازيم .
1ـ زندگي در ساختمان هايي كه در خط و مسير حركت بادها ساخته مي¬شوند ، از نظر روحي آزاردهنده هستند . مهم ترين عامل آزاردهنده در اين گونه ساختمانها ، وجود اصواتي است كه در روز و خصوصاً شبها از برخورد و پيچشهاي باد حاصل مي¬شود به طور مداوم اثرات نامطلوب بر اعصاب و روان ساكنين اين بناها خواهد گذاشت .
2ـ ديده شده كه بادهاي مختلف بناهاي سبك را تخريب كرده و خسارات مالي و جاني بر جاي گذارده است . در اين مورد بايستي ديوارهاي خارجي قطور و بناها فاقد ارتفاعي بلند و چند طبقه باشد و از ساخت بناهاي منفرد در دشت و مكانهايي كه پيوسته در جهت حركت و مسير بادهاي ذكر شده مي باشند ، خودداري شود .
3ـ بناهايي كه داراي شيرواني و پوششهاي مشابه مي¬باشد ، بايستي شيب بندي شيرواني و خرپا به صورت يك طرفه و شيب تند آن در جهت باد باشد . عدم توجه به اين اصول موجب مي¬شود تا باد به راحتي شيرواني خرپاهاي مضرس كارخانجات بزرگ را از جا كنده و يا واژگون كند و در مواردي شيرواني و نيمه خرپا و خرپاهاي معمولي را از جاي خود بلند كرده و در اطراف پراكنده و سرنگون مي سازد .
تقليل دادن شدت باد
تجارب هنر معماري چند هزار ساله راههاي جلوگيري از تخريب بنا را كه از رهگذر بادهاي مختلف حاصل مي¬شود ، آزموده كه استفاده از آنها بدين شرح مي باشد .
الف : براي پيشگيري از بادهاي شديد از وجود بادشكنها كه به صورت بوته و گياه و ديوارهاي قطور آجري و يا رديف بندي درختان بلند با رعايت فواصل معلوم كه تا نزديكي بناها كاشته مي¬شود، استفاده مي¬گردد .
ب : چنانچه شدت باد زيادتر باشد مي¬توان با موانعي نظير درختكاري به صورت رديف بنديهاي منظم و درختكاري پراكنده در بين آنها از فاصله هاي دور تا نزديكي بناها از شدت باد به مقدار زياد كاست . ميزان اين كاهش بين 50 تا 66 درصد مي¬رسد و از سرعت باد كه در مواردي تا 32 كيلومتر در ساعت مي رسد ، به مقدار زيادي مي كاهد .
توجه : استفاده از موانع آجري و يا ديوارهاي خشتي و گِلي قطور بايد طوري باشد كه در تابستان مانع از رسيدن بادهاي خنك كننده و نسيمهاي ملايم به بناها نباشد . ( شكل هاي 13 و 14 )

ج : در مناطق خشك كويري حركت باد ، ماسه هاي روان را به داخل روستاها و شهركها و شهرها مي كشد ، كه اين خود براي سلامت انسان ها زيانبار است.از اين رو از وجود درختان كاج كه ريشه¬ي خود را به سرعت در اعماق زمين و تا 70 متري به آب مي¬رساند ، سود برده و اين درختها را به صورت كمربندي در اطراف شهرها مي¬كارند . اين روش به ميزان قابل توجهي به مطلوب سازي آب و هوا كمك كرده و باعث خنك كردن نسبي مناطق مذكور مي¬شود. نتيجه كاربرد اين روش را مي¬توان در شهر خواف در نزديكي مرز ايران و افغانستان به خوبي مشاهده كرد ، كه اثرات مهمي در سالم سازي محيط زيست آن منطقه داشته است .
د : در مناطق بادگير ، به ارتفاع باز شو پنجره و نورگير بايد توجه شود كه دست انداز آنها بيش از 150 سانتيمتر انتخاب گردد تا كوران هوا و باد باعث اختلال در نظم زندگي و فضاهاي داخلي ساختمانهاي مسكوني و عدم كارآيي واحدهاي آموزشي و اداري و درماني و موارد ديگر نگردد .
بديهي است اگر حركت باز شو پنجره ، در جهت محور افقي باشد ، مي توان به ميزان قابل توجهي وزش باد و كوران را به داخل فضاها كنترل كرد .
اقليم شناسي ايران
ايران در عرض جغرافيايي 25 درجه و 40 ثانيه و به صورت فلاتي بلند مي باشد و اكثر زمينهاي آن بيشتر از 475 متر از سطح آبهاي سواحل خليج فارس ارتفاع داشته و در قسمت معتدل نيم¬كره¬ي شمالي واقع شده است .
ايران از دو حوزه داراي دريا است . حوزه¬ي خليج فارس و اقيانوس هند و حوزه¬ي شمال درياي خزر كه بزرگترين درياچه دنيا مي باشد . در كناره¬هاي حوزه¬ي شمالي ، سلسله جبال البرز و از طرف ديگر سلسله كوههاي زاگرس مانع از رسيدن هواي معتدل مرطوب و سرد به قسمتهاي مياني و كويري كشور مي¬شود. به طوري كه اين عوامل باعث شده كه نقاط مختلف ايران داراي آب و هوائي متمايز از يكديگر باشد و به نام اقليم چهارگانه مشهور شده كه ذيلاً به شرح آن و معماري آن اقليمها مي پردازيم
1ـ اقليم معتدل و مرطوب ( سواحل درياي خزر ) .
2ـ اقليم سرد ( كوهستانهاي غربي ) و سرزمين هاي آن اقليم .
3ـ اقليم گرم و خشك ( فلات مركزي ايران ).
4ـ اقليم گرم و مرطوب ( سواحل جنوب و خليج فارس ) .
معماري بومي اقليم معتدل مرطوب
الف : به علت رطوبت فراوان و بارندگي بيشتر بناهاي شهركها و خصوصاً روستاها كه از كلبه هاي چوبي مي باشد ، از يكديگر جدا و با رعايت فاصله از يكديگر ساخته مي¬شود. به علت فراواني چوب در اين مناطق ، بدنه¬ي بناها چوبي و يا از نوع مصالح سبك با پوششهاي شيبدار تند از ورق و سفال مي باشد كه اسكلت آنها اكثراً بر روي كلافهاي ستون و بلندتر از سطح زمين قرار دارد .
ب : در معماري بومي اين اقليم ديوارها و فضاها طوري ساخته مي¬شوند كه كوران هوا در فضاهاي اسكلت چوبي به درستي انجام شود . ضمناً در مسير باد اسكلتهاي چوبي كاملاً مسدود و بسته و فاقد تهويه و پنجره مي باشد ، زيرا در اثر عدم توجه به اين اصول ، باد اسكلت بنا را واژگون كرده و باعث تخريب آن مي¬شود.
ج : در نقاط كوهستاني و مرتفع از وجود پي سازي و سنگ و مصالح مقاوم و سنگين استفاده مي¬شود. اما در برخي از مكانهاي استفاده از كرسي سازيها و كوره پوشها براي عاري ساختن رطوبت نيز به كار مي رود . ( شكل هاي 15 و 16 )
معماري بومي اقليم سرد
الف : بناهاي اين خطه به شكل متراكم در جوار يكديگر با ديوارهاي ضخيم و از نوع مصالح مقاوم ساخته مي¬شود. چنانچه نوع ديوارها به شكل دوجداره و سقفها دو پوششه انتخاب گردد ، عايق اصولي به وجود خواهد آمد .
ب : پنجره ـ بازشو ـ و نورگير بايد در ابعادي تعبيه شود كه از هدر رفتن گرما از فضاهاي داخلي به خارج ساختمان جلوگيري كند . چنانچه پنجره دوجدار ساخته شود ، به مراتب بهتر است .
ج : در طراحي ساختمانها بايد ابعاد سطوح خارجي كه به عنوان نماي ساختمان شناخته مي¬شود بسيار كم باشد . تعداد پنجره هاي لازم جهت رسيدن نور به فضاهاي داخلي ساختمان تعيين شود و در انتخاب نوع مصالح تيره رنگ در نما و نحوه¬ي زبري آن در اجراي نماسازي نيز بايد توجه گردد .

 

 

برای دانلود و مشاهده کامل پروژه، از زیر اقدام به خرید آنلاین کنید.

حجم فایل: 35 مگابایت

در پایان خرید ، لینک دانلود فایل نمایش داده می شود و به ایمیل شما ارسال خواهد شد. راهنمای خرید و دانلود فایل