چکیده

این مقاله یک طرح پژوهشی در مورد خدمات حمل و نقل و پذیرایی در راههای بین شهری در ایران است و در آن جایگاه مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی مورد بررسی قرار گرفته است. تا کنون برنامه ریزی استقرار این مجتمع ها بیشتر بر عهده مهندسان حمل و نقل بوده است، لیکن با توجه به اینکه عملاً این مجتمع ها کارکردهایی فراتر از تامین خدمات رهگذران جاده ها بر عهده دارند، ضروری به نظر می رسد که ضمن توجه به اصول محتوایی، ابعاد منطقه ای و فرا منطقه ای این مجتمع ها نیز در برنامه ریزی ها مورد توجه قرار گیرد.

به منظور بررسی جایگاه مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی از دیدگاه برنامه ریزی شهری و منطقه ای، در این مقاله از شیوه توصیفی کاربردی استفاده شده است، لذا با توجه به آنکه دانش برنامه ریزی شهری و منطقه ای نسبت به پدیده های پیرامون نگاهی جامع نگر و نظام مند دارد، این مقاله ابعاد اقتصادی، بازرگانی؛اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، دفاعی، بصری و زیست محیطی موضوع را مورد بررسی قرار داده است.

برای توضیحات بیشتر و مشاهده فهرست مطالب و دریافت رساله به ادامه مطلب مراجعه نمائید…

بخشی از مطالب:
در این بررسی، به مجتمع های رفاهی بین راهی به عنوان عضوی از یک نظام زیستی که با حوزه تحت استقرار خود دارای ارتباط متقابل، تأثیر گذاری و تأثیر پذیری اند، نگریسته شده است. بر این پایه اعتقاد برآن است که مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی کارکرد منطقه ای و فراتر از تأمین خدمات مورد نیاز رهگذران جاده ها دارند. هدف از این بررسی دستیابی به نتایجی در جهت نیل به اهدافی همچون توسعه پایدار، منطقه ای و رشد و توازن منطقه، از طریق ساماندهی خدماتی رفاهی بین راهی است.
برای نیل به این هدف در دانش برنامه ریزی شهری و منطقه ای ابزارهایی مورد توجه قرار می گیرد که ضمن سامان بخشی به تأسیسات بین راهی، این تأسیسات را به عنوان عامل مکملی در جهت رشد و توسعه منطقه ای مطرح سازد. بدین منظور با اتکا به روش شناسی برنامه ریزی شهری، ابتدا معیارهایی در جهت مکان یابی و طراحی مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی ارائه می گردد و سپس عناصر خدماتی مستقر در این مجتمع ها با تأکید بر نقش منطقه ای آنها بر شمرده می شود.
یزد شناسی
ویژگی های کلی استان
استان یزد بخصوص شهر یزد با برخورداری از ارزشهای معماری و سنتی شهر های حاشیه کویر و نیز از آنجا که مجموعه ای از آثار باستانی و بناهای تاریخی را در خود جای داده است در بین شهر های ایران حائز اهمیت می باشد . در واقع یزد را می توان نماد شهر های کویری ایران دانست .
استان یزد با مساحتی بالغ بر 131551 کیلومتر مربع در مرکز کشور با استانهای کرمان ، خراسان ، اصفهان و فارس همجوار است . قرار گیری این استان در بین راههای ارتباطی شمال و جنوب کشور و امکانات زیر بنایی ، موقعیت ویژه ای به این استان بخشیده است .
آب و هوای استان به دلیل واقع شدن در حاشیه کویر ، خشک و سرد بیابانی و نیمه بیابانی بوده که در سه ناحیه کوهستانی ، نیمه کوهستانی و جلگه ای آن ، این آب و هوا مشهود است . میزان متوسط بارندگی سالانه آن بین 60 تا 210 میلی متر نوسان دارد . مرتفع ترین قله ی آن شیرکوه با ارتفاع 4075 متر می باشد که در تعدیل آب و هوای منطقه اثر زیادی دارد . در این استان رودخانه ی دائمی وجود ندارد و اکثر رودها فصلی هستند . جمعیت استان بر اساس آمار سال 1385 حدود 990818 نفر بوده است که 65% آن در نواحی شهری و بیش از 400000 نفر در شهر یزد سکونت داشته اند .
محصولات عمده استان شامل گندم ، جو ، انار ، گردو ، پسته و بادام است و صنایع دستی آن قالیبافی ، گلیم بافی ، گیوه دوزی و پارچه بافی می باشد . بر اساس تحقیقات باستان شناسی که در منطقه انجام شده است ، استان یزد از مراکز مهم تمدن ماقبل تاریخ بوده است که قدمت برخی از روستاها و شهرهای آن به 5000 سال قبل بر می گردد.

مشخصات کلی شهرستان یزد
شهرستان یزد با وسعت 2397 کیلومتر مربع در دره ای وسیع و خشک بین کوههای شیر کوه و خرانق واقع شده است . از طرف شمال به شهرستان اردکان ، از مشرق به شهرستان بافق ، ازجنوب و جنوب غربی به شهرستان تفت و استان فارس و از مغرب به استان اصفهان محدود می گردد . این شهرستان دارای دو بخش مرکزی و زارچ با شهر های یزد ، حمیدیا ، شاهدیه و دهستانهای فجر ، فهرج ، اله آباد و محمد آباد است .
ارتفاع این شهرستان از سطح دریا بیش از 1230 متر است و دارای آب و هوای خشک با تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد و خشک است .
تعداد جمعیت شهرستان درحال حاضر حدود 400000 هزار نفر است که 90% آن در مناطق شهری و 10% در مناطق روستایی زندگی می کنند .
ویژگی های تاریخی شهر یزد
وجه تسمیه
در تاریخ یزد آمده است که :« اگر چه بنای شهر یزد فعلی را به یزد گرد نسبت می دهند ، ولی در حقیقت ، بانی نخستین شهر یزد ، اردشیر بابکان ، موسس سلسله ساسانی بوده است . یزدگرد اول و دوم ، بناهایی در آن ساختند و آن را توسعه دادند . اگر چه قبل از اسلام شهر هایی از قبیل دارابگرد و خسروگرد به معنی شهر دارا و شهر خسرو وجود داشته است ، اما اینجا چون یزدگرد خود دارای لفظ گرد است ، این مسئله زیاد صادق نیست ، یعنی بانی شهر یزد ، یزدگرد نمی باشد ، اما آنچه باعث شد بنای شهر یزد را به یزدگرد نسبت بدهند ، لغت یزد است که به معنای پاک و مقدس ، فرخنده و مبارک می باشد . یزدان نیز از این کلمه گرفته شده است . بنابراین ، شهر یزد به معنی شهر یزدگرد نیست ، بلکه به معنی شهر خدا ، شهر مقدس می باشد که در قرن سوم میلادی بنا شده است . این شهر در قرن پنجم میلادی گسترش و توسعه یافت و در اواخر دوره ساسانی از شهر های مهم ایران بود.
مورخان یونانی شهر کهن و باستانی را ایساتیس خوانده اند که احتمالاًَ بعد از ویرانی شهر کهن «کثه» پدید آمده است . پس از ظهور اسلام و گرایش مردم ایران به دین اسلام به یزد لقب دارالعباده داده شد.

پیدایش شهر
آیتی در تاریخ یزد می نویسد: «بعضی از مولفین پیدایش یزد را اززمان اسکند مقدونی می دانند ، به جهت اینکه این شهر به زندان اسکندر مشهور بوده است. در صورتی که این قول به کلی از اعتبار خالی است. اگر چه محوطه ای به نام “زندان اسکندر ” در یزد وجود داشت ، ولی قبل از اسکندر، در این حدود شهر مهمی واقع بود که قرنها پیش از اسکندر بنا شده بود و “ایساتیس” یا فرافر نام داشت. همچنین در حدود قریه ای که اکنون “فرافر” نام دارد، آثار تمدن باستانی چون گورهای کهنه و ظروف شکسته دیده می شود. ایساتیس عیناً شهر یزد فعلی نبود، بلکه تقریباً شش فرسخ بالاتر از این شهر به سمت فرافر در دامنه کوه مهریز قرار داشت. خرابی ایساتیس مجهول است که چگونه و در چه زمانی بوده است، شاید مردمانی که بر اثر خراب شدن ایساتیس، در دهات و روستاهای اطراف پراکنده شدند، پس از مدتی جمع گشته و شهر یزد فعلی را ساختند.
اما در خصوص “کثه” و “یزد” اگر هر دو را یک شهر بدانیم، طبق نوشته های تاریخی به اشتباه رفته ایم. جغرافی دانان قدیم از کثه و یزد به عنوان دو محل جداگانه نام برده اند، به طور کلی می توان نتیجه گرفت که “کثه” نام ولایت یا شهرستان یزد فعلی بوده است که مرکز این شهرستان “یزد” نام داشته است، و یا برتصویر یزد نام ولایت و کثه مرکز شهرستان بوده است، یعنی شهرستان و مرکز آن دو نام جداگانه داشته اند.

گسترش شهر
در اوایل قرن هفتم هجری، در زمان “مظفرالدین بن سعد بن زنگی” یزد پس از اصفهان و شیراز از لحاظ جمعیت و وفور نعمت، سومین شهر ایران بوده است.
یزد تقریباً مدت سیصد سال یعنی از 443 تا 718 هـ – ق مرکز حکومت اتابکان یزد بود. در قرن هشتم، جزء متصرفات “آل مظفر” شد و برای مدت کوتاه، مرکز حکومت آل مظفر به حساب می آمد، جمعیت این شهر در اواخر دوره صفویه به حدی بود که “محمود افغان” در اثر مقاومت مردم و برج و باروی مستحکم شهر، موفق به فتح آن نشد. وضع شهر در اوایل دوره ی قاجاریه یعنی زمان فتحعلی شاه قاجار از این قرار بود که اطراف شهر، خندق و دو رشته حصار با برجهای متعدد قرار داشت، البته تمام آن ها احتیاج به تعمیر داشتند. محیط آن در حدود دو میل و نیم و محوطه درونی آن پر از خانه و باغ بود. بازارهای یزد در حدود هزار دکان، با سقفی به سبک معمول بازارهای ایران داشت. یزد در آن موقع سی و چهار کاروانسرا داشت که در چهارده کاروانسرای آن، تجار و کسبه مشغول کار بودند. تنها بنای در خور توجه، مسجد “امیر چخماق” بود که مناره هایش در حال ویرانی بود. در شهر، سی مسجد دیگر، و یازده مدرسه برای طلاب علوم دینی وجود داشت. خانه ها خیلی پایین تر از سطح کوچه ها ساخته می شدند و جمعیت شهر در حدود چهل هزار نفر بود که بیشترشان پیشه ور و صنعت گر بودند و به صنعت ابریشم کاری و پارچه بافی اشتغال داشتند. غیر از اکثریت مردم که مسلمان و شیعه بودند اقلیتی از کلیمیان و زرتشتیان نیز در آنجا زندگی می کردند.

ویژگی های جغرافیایی شهر یزد
شهر یزد در گذشته در مرکز فرمانداری کل یزد از توابع استان اصفهان بوده و قبل از آن نیز جزء استان فارس به شمار می رفته است . این شهر با مختصات جغرافیایی ً15 54َ 31 عرض شمالی و ً45 َ24 54 طول شرقی و با ارتفاع متوسط 1230 متر از سطح دریا در میانه فلات مرکزی ایران واقع شده است.
این شهر در دشت یزد – اردکان ، محصور در بین ارتفعات منفرد مرکزی خرانق در شرق و شمال شرق ، در رشته ای از رشته کوههای مرکزی ایران شیرکوه در غرب و جنوب غرب و کویر سیاه کوه بخشی از کویر مرکزی در شمال قرار دارد.
یزد به لحاظ قرار گرفتن در آب و هوای گرم و خشک، پهنه های کویری و قرار گیری در معرض وزش بادهای گرم و سوزان با نارسایی های جدی طبیعی و محدودیت استعدادهای زیست محیطی روبه روست. برنامه ریزی های انجام شده در زمینه رشد و توسعه شهری، ساخت و سازها و تمرکز جمعیت و صنایع که تاکنون انجام شده فاقد هماهنگی های لازم با قابلیت ها و استعدادهای طبیعی یزد بوده است. هر منطقه دارای شرایط طبیعی و سیستم اکولوژیکی خاص خود و و قابلیتهای زیست محیطی متفاوت در رابطه با رشد و توسعه است. این قابلیتها به عوامل آب و هوایی، منابع آب، منابع خاک، پوشش گیاهی که به عنوان اساس زیست و بستر حیاط انسان عمل می کنند، بستگی دارد.
عامل دیگر که در برقراری تعادل از اهمیت ویژه ای برخوردار است نحوه ی برخورد با طبیعت و میزان بهره گیری انسان از منابع طبیعی زیستی است.در شرایط آب و هوایی به ویژه خشک که میزان نزولات جوی سالانه به کمتر از 250 میلیمتر می رسد، منابع طبیعی به شدت حساس، آسیب پذیر و با تهدید مداوم ظهور و پیشروی کویر رو به رو هستند. با این حال با توجه به اهمیت ساختار طبیعی و ساختار زمین شناسی در برنامه ریزی شهری و طراحی متناسب با وضعیت تکتونیکی و نیز طراحی اقلیمی شهر ها در رابطه با بهره گیری از حداکثر شرایط آسایش، وضعیت زمین شناسی و لرزه زمین ساخت و نیز اقلیم و معماری گستره ی شهر مورد مطالعه قرار می گیرد.
هر محدوده ای دارای شرایط طبیعی و سیستم اکولوژیکی خاص خود و قابلیتهای زیست محیطی ویژه ای است.

زمین شناسی و تکتونیک
از آنجا که زمین شناسی ارتباط ناگسستنی با علم چینه شناسی دارد و بررسی و تکامل پدیده ها باید در رابطه با تاریخ آن بیان شود لذا زمین شناسی با پدیده های زمین ساختی توأم و سپس تکتونیک و لرزه خیزی بررسی می شود.
زمین شناسی
شهر یزد از نظر زمین شناسی بر روی آبرفتهای دوران چهارم قرار گرفته است. در سمت شرق و شمال شرق آن سنگهای شنی، مارنی و شنی توأم باگچ و نمک و در سمت شمال شرق گنبدهای نمکی قرار دارند. در جهت جنوب غرب، سنگهای آهکی، شیل شنی، کوارتز شنی، مارن شنی، سنگهای آذرین، مارن قرمز و سبز، کنگلومرای مربوط دوره ی ژوراسیک در ارتفاعات مشاهده می گردند.

و……….

فهرست مطالب:

فصل اول………………………………………………………………………………………………………….2
یزد……………………………………………………………………………………………………………….2 شناسی…………………………………………………………………………………………………………..2
ویژگی های کلی استان…………………………………………………………………………………………2
مشخصات کلی شهرستان یزد…………………………………………………………………………………..2
ویژگی های تاریخی شهر یزد…………………………………………………………………………………..3
وجه تسمیه……………………………………………………………………………………………………….3
پیدایش شهر………………………………………………………………………………………………………..3
گسترش شهر…………………………………………………………………………………………………….3
ویژگی های جغرافیایی شهر یزد………………………………………………………………………………..4
زمین شناسی و تکتونیک………………………………………………………………………………………..5
زمین شناسی…………………………………………………………………………………………………….5
تکتونیک و لرزه خیزی………………………………………………………………………………………………5
بررسی آب و هوای شهر یزد و تعیین محدوده های آسایش زیستی، ساختمانی و طراحی اقلیمی………………….6
معیارهای تعیین آسایش………………………………………………………………………………………………..6
معیار اول:درجه حرارت………………………………………………………………………………………………6
معیار دوم: رطوبت نسبی………………………………………………………………………………………………..6
معیار سوم:باد………………………………………………………………………………………………………..7
سنجش آسایش زیست اقلیمی………………………………………………………………………………………9
تعیین محدوده آسایش حرارتی انسان با روش اولگی……………………………………………………………..9
تعیین آسایش حرارتی ساختمانی با روش گیونی………………………………………………………………….11
طراحی ساختمان بر اساس معیارهای ماهانی……………………………………………………………………….14
فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………………20
فصل دوم…………………………………………………………………………………………………………………21
مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………….21
تعریف موضوع…………………………………………………………………………………………………………………..21
طرح مسأله……………………………………………………………………………………………………………………….21
ضرورت و اهمیت………………………………………………………………………………………………………………….21
سوابق مجتمع های خدماتی – رفاهی……………………………………………………………………………………22
سوابق تاریخی………………………………………………………………………………………………………………..22
سوابق جهانی………………………………………………………………………………………………………………..22
بررسی نقش های مجتمع های خدماتی – رفاهی بین راهی…………………………………………………..25
نقش اقتصادی………………………………………………………………………………………………………………….25
نقش بازرگانی……………………………………………………………………………………………………………………..25
نقش اجتماعی……………………………………………………………………………………………………………………..26
نقش سیاسی و اداری………………………………………………………………………………………………………………26
نقش فرهنگی………………………………………………………………………………………………………………………26
نقش دفاعی…………………………………………………………………………………………………………………………26
نقش بصری…………………………………………………………………………………………………………………………….27
نقش زیست محیطی……………………………………………………………………………………………………………..27
تجزیه و تحلیل………………………………………………………………………………………………………………………….27
پیشنهاد……………………………………………………………………………………………………………………………..29
ارائه معیارهای مکانیابی و طراحی مجتمع های خدماتی رفاهی بین راهی……………………………………………………..29
در نظر گرفتن عناصر ویژه خدماتی در مجتمع ها………………………………………………………………………………….32
واحدهای خدماتی حافظ محیط زیست………………………………………………………………………………………………32
واحدهای خدماتی اقتصادی…………………………………………………………………………………………………………….33
واحدهای خدماتی اجتماعی فرهنگی………………………………………………………………………………………………..33
واحدهای خدماتی رفاهی………………………………………………………………………………………………………………33
واحدهای خدماتی تفریحی……………………………………………………………………………………………………………33
واحدهای خدماتی تأمینی، انتظامی، نظارتی و امدادی………………………………………………………………………………..34
جمع بندی…………………………………………………………………………………………………………………………………..38
دست آوردهای رفت و آمدی……………………………………………………………………………………………………………..38
دست آوردهای اقتصادی……………………………………………………………………………………………………………..38
دست آوردهای اجتماعی، تامینی و سیاسی………………………………………………………………………………………39
دست آوردهای زیست محیطی…………………………………………………………………………………………………….39
فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………………………..40
فصل سوم……………………………………………………………………………………………………………………………….41
تقاطع ها………………………………………………………………………………………………………………………………..41
گذرگاهها و سنگ فرشها……………………………………………………………………………………………………………..43
فروشگاهها…………………………………………………………………………………………………………………………………45
محوطه فروش مواد غذایی و غذا خوری……………………………………………………………………………………………47
فروشگاههای زنجیره ای و سوپر مارکتها……………………………………………………………………………………………..49
نمایشگاهها و تعمیر گاههای اتومبیل…………………………………………………………………………………………….52
تعمیر گاههای اتومبیل…………………………………………………………………………………………………………………54
تعمیر گاههای اتومبیل……………………………………………………………………………………………………………..56
ابعاد وسایل نقلیه……………………………………………………………………………………………………………………..58
ابعاد وسیله نقلیه و دایره گردش کامیونها و اتوبوسها. ……………………………………………………………………….60
دور زدن و پارک کردن1……………………………………………………………………………………………………………….62
دور زدن و پارک کردن2………………………………………………………………………………………………………………….65
دور زدن و پارک کردن3………………………………………………………………………………………………………………67
پمپ بنزینها…………………………………………………………………………………………………………………….69
ایستگاههای آتش نشانی……………………………………………………………………………………………………..75
رستورانها : مقدار فضای مورد نیاز ……………………………………………………………………………………………..78
رستورانها: نحوه چیدمان وسایل……………………………………………………………………………………………..80
رستورانها و آشپزخانه های رستورانی……………………………………………………………………………………..82
متلها………………………………………………………………………………………………………………………………..84
دپارتمان بیماران سر پایی و A/E (تصادفی و اورژانسی) …………………………………………………………….87
مساجد……………………………………………………………………………………………………………………….88
ضوابط و مقررات طراحی ایستگاههای تیپ آتش نشانی…………………………………………………………….91
اتاق اطلاعات و مخابرات…………………………………………………………………………………………………..91
آشیانه………………………………………………………………………………………………………………………91
آسایشگاه……………………………………………………………………………………………………………………..93
اتاق سخنرانی و کلاس درس…………………………………………………………………………………………….93
پارکینگ ها………………………………………………………………………………………………………………………..93
فهرست منابع……………………………………………………………………………………………………………….94
فصل چهارم…………………………………………………………………………………………………………………………95
برنامه فیزیکی………………………………………………………………………………………………………………..95
تحلیل سایت……………………………………………………………………………………………………………….104
فصل پنجم……………………………………………………………………………………………………………………107
نمونه های موردی داخلی و خارجی
1-3-بررسی شهرک تفریحی و توریستی یاریان -ارومیه 108
2-3-بررسی شهرک تفریحی و توریستی –ارومیه 110
3-3-هتل ماركز دريسكال – اسپانيا 115
4-3 هتل هسپريا تاور – اسپانيا 117

فصل ششم…………………………………………………………………………………………………………..118
نقشه ها…………………………………………………………………………………………………………………118

فهرست منابع…………………………………………………………………………………………………………………………..124

تصاویر فایل: