نگاه تطبیقی شهرهای ایران پیش از اسلام و شهرهای اروپائی هم دوره با آنها

مقدمه
از زمان مهاجرت آریایی ها به ایران و شکل گیری تمدن ماد و بعد از آن تمدن های دیگر شهر ها به گونه هایی رشد پیدا کرده اند و هر یک دارای سبک های مخصوص به خود بوده اند . ما در این ارائه سعی بر این داریم تا علاوه بر شناسایی سبک های مختلف موجود در شهرهای ایران قبل از ظهور اسلام ، آنها را با سبک های مختلف هم دوره با آنها در اروپا مقایسه کنیم . لذا این تحقیق نگاهی تطبیقی بر سبک های شهرسازی ایران قبل از اسلام و هم دوره با آنها در اروپاست .

مادها نخستین سلسله ایران و تاثیر آنان برشهر سازي
مدنيت دوران ماد، همواره با هگمتانه به ذهن مي آيد. اما واقعيت اين است كه طي هزاره سوم تا نيمه دوم هزاره نخست قبل از ميلاد سلسله هايي در شمال غربي فلات ايران رشد كرده بودند كه تفاوت هايي كلي با تمدن هاي شكل يافته در بين النهرين داشتند. شهرهاي مستحكم و كمتر شناخته شده اين سلسله ها در ايران غربي پراكنده بودند. مدنيت ماد بي ترديد يا بر بازمانده اين شهرها و يا در ستيز با آنان شكل گرفت. از همين رو شكل شهر مادي برگرفته از نمونه هاي مشابه آن در اورارتو و آشور و يا نزد اقوام آسيانيِ ساكن در مركز، غرب و شمال غربي فلات ايران، همچون مانناييان بود. در ميان سلسله هاي باستاني، شهرهاي مادي كمتر براي باستان شناسان شناخته شده است و اين بي ترديد به پراكندگي اندك با حوزه محدود پراكندگي آنان باز مي گردد و اين پراكندگي محدود ،خود نتيجه ناامني منطقه به دليل تهاجمات حكومت هاي مهاجم آشور و اروارتو بود. اين عامل البته در شكل گيري و صورت دژ- شهر بوده، و يا با حصار يا حصارهايي تودرتو احاطه مي شدند. تعداد حصارهاي يك شهر نشانگر بزرگي يا كوچكي شهر بود. شهر دوران ماد به دلايل گوناگون، از جمله كيهان شناسي ويژه دوران باستان، شكل رقومي زمين و البته امنيت ،عموماً بر فراز ارتفاعات طبيعي و يا مصنوعي بنا مي شدند. گاه مانند شهر خارخار،يك حصار و يا مانند شهر كيشه سو، چند حصار متحدالمركز شهر را دربر مي گرفت.

برای دانلود و توضیحات بیشتر به ادامه مطلب مراجعه نمائید…

اين شهرها چنان كه هرتسفلد گفته است داراي نقشه اي ثابت با تفاوت هايي جزيي بودند. اين تفاوت ها ناشي از شرايط اقليمي ويژه شان بود. دژ شهرها به صورت يك زنجيره دفاعي برپا شده بود تا امكان ايجاد شهرهاي بزرگتري چون هگمتانه را در پشت خود فراهم كند. در واقع شهرهاي شاهي، مانند هگمتانه، دردوران مادها از گسترش اين دژ شهرها حاصل شدند، كه آنها نيز به نوبه خود مراكز نخستيني براي انباشت ثروت ، تمركز اقتدار سياسي و توسعه اجتماعي به شمار مي آمدند. هگمتانه اصلاً به معناي مكان جمع شدن بود و تصويري از اتحاد قبايل ماد و اتحاد سه جامعه ايلي، روستايي و شهري را   مي نماياند. اصولاً شهر مادي را نتيجه فرايند تكاملي از روستاها به دژ- شهرها و آنگاه شهرهاي مهم تري چون هگمتانه دانسته اند.اگرچه در دوران مادها مي توان از جامعه شهري سخن گفت، اما اين جامعه هنوز در برابر جماعات روستايي و عشيره اي اندك مي نمود.
با اين همه در اين دوران كالبدهاي شهري بيش از پيش آشكار شده، و اگرچه هنوز بافتي همچون بازار ،مرحله آغازين حيات خود را مي گذراند، اما راه ها، راهوندها و شوارع عام، حصار، برج، معبد و كاخ همچون نمونه هاي بين النهريني خود كاملاً شكل گرفته بودند، در واقع همه آن مجموعه اي كه درون دژ قرارمي گرفت، يعني دژ و تقسيمات داخل آن، مورد برنامه ريزي و طراحي دقيق قرارگرفته بود. اين سازمان اجتماعي و سياسي تا 559ق.م. كه آسيتاك، آخرين شاه سلسله ماد، در برابر نخستين شاه پرقدرت هخامنشي، كوروش، شكست خورد، ادامه داشت.
در ایران شهرسازی قبل ازاسلام از سال 240 قبل ازمیلاد آغاز شده و تا 640 میلادی ادامه می یابد . ساختار کالبدی – فضایی شهرها در این دوره بر اساس دو سبک عمده پارسی و پارتی و یک میان سبک پارسی – هلنی شکل می گیرند .

1- سبک پارسی ( قرن 9 تا 4 قبل از میلاد) (هخامنشیان )
2- سبک پارسی – هلنی ( قرن 3 قبل از میلاد ) (سلوکیان )
3- سبک پارتی ( قرن 3 قبل از میلاد تا 7 میلادی ) (اشکانیان – ساسانیان )
1- سبك پارسي (قرن نهم تا قرن چهارم ق .م.)
اقوام آريايي مستقر در كوههاي زاگرس و دشتهاي آن در برخورد با اقوام ساكن در بين‌النهرين با نوعي از سكونت يعني شهرنشيني آشنا شدند. اينان از مرحله جوامع ساده روستايي به مرحله جامعه شهري رسيدند و تبلور كالبدي اين گذر، ايجاد « شهر ـ قدرت » هگمتانه بود. آرياييها ، مظاهر تمدن را از ساكنان بين‌النهرين آموختند و شباهت هگمتانه به شهرهاي اور، بابل و نينوا به همين دليل بود اما هگمتانه علي‌رغم اين شباهت تفاوتهايي با آنها داشت. اين شهر فقط شهر ـ معبد بين‌النهرين نبود و به يكجا هم شهر ـ معبد و هم شهر ـ قدرت محسوب مي شد و محل تجمع سه جامعه ايلي ، روستايي و عشايري به شمار مي رفت ، در حالي كه چنين تجمعي در بين‌النهرين ديده نشده است.
شار مادي در اين دوره عبارت بود از قلعه‌هاي محكم و استوار بر فراز تپه و يا يك نقطه سوق‌الجيشي كه نقاط زيستي كوچك و بزرگ در دامنه‌اش پراكنده بودند. در اين دوره ، شهر، نقاط زيستي و بازار (كه در مرحله جنيني خود قرار داشت) در خارج از قلعه واقع بودند، و به طور كلي ميتوان گفت كه شهر هنوز فراگير نشده و به مفهوم گسترده آن وجود نداشت.
سبك پارسي در دوران هخامنشي به اوج خود رسيد. حكومت هخامنشي پس از فتح بابل، با شهرهاي پر رونق بين‌النهرين مواجه گشت و روابط تجاري خود را با اقصي نقاط جهان برقرار كرد. در اين دوران روابط « كالا با كالا» جاي خود را به روابط « كالا ـ پول ـ كالا » و سپس « پول ـ كالاـ پول » داد و براي نخستين بار، شار پارسي، مركزي براي استقرار چنين رابطه‌اي شد. شار نظامي ـ كشاورزي دوران ماد جاي خود را به شار نظامي ـ بازرگاني پارسي در مرزها، و شار بازرگاني ـ كشاورزي در سرزمينهاي مياني واگذاشت. در اين دوره است كه « بازار » در شهر متولد شد و « جامعه شهري » به معناي اخص كلمه معنا يافت. شار پارسي در اين دوره ، علاوه بر « شهر ـ معبد » ، « شهرـ بازار » نيز بود.
سازمان فضايي ـ كالبدي شار در سبك پارسي ، شامل دژ حكومتي ، شار مياني و شار بيروني بوده است. دژ حكومتي ، مجموعه‌اي مركب از كاخها، معابد ، ايوانها، تأسيسات نظامي و اداري و انبارهاي آذوقه و ذخاير را شامل مي شد. اين دژ با ديوارهاي سنگين محافظت مي گشت و در مهمترين نقاط سوق‌الجيشي شهر قرار داشت. در صورت نبود عوارض طبيعي، تپه‌هاي مصنوعي براي استقرار چنين دژي برپا مي گرديد. شار مياني ، مجموعه محلاتي بود كه براي استقرار طبقات ممتاز در نظر گرفته مي شد و خانه هايي نسبتاً مشابه را در بر مي گرفت، كه در ميان آنها بازاري وجود داشت . مجموعه شار مياني در ميان ديواري مستحكم محصور بود كه دروازه‌هايي براي ورود و خروج به آن ايجاد شده است. شار بيروني مجموعه اي مركب از محلات و خانه ها ، بازارها ، باغات و مزارع پراكنده در سطحي وسيع را شامل مي شد و معمولاً توسط يك حصار طبيعي مانند كوه، تپه، رودخانه، جنگل و امثال آن از محيط بيروني تفكيك مي گشت. شار بيروني در سبك پارسي، شبيه روستاهاي بزرگ كنوني، قابل تصور است و اكثريت جامعه شهري در آن زندگي مي‌كردند.

 

و…

 

تصاویر فایل:

خرید آنلاین:

در پایان خرید ، لینک دانلود فایل نمایش داده می شود و به ایمیل شما ارسال خواهد شد. راهنمای خرید و دانلود فایل

• فرمت فایل: pptx  پاورپوینت 59 اسلاید – حجم فایل: 5 مگابایت
• برای دریافت پروژه های بیشتری برای درس تحلیل فضای شهری  اینجا را کلیک نمایید.