فصل اول_نجوم

1-1-مقدمه
مادرعالمی زندگی می کنیم که پراست ازاجرام درخشان.مانعی که درسرراه بررسی مراحل ابتدایی عالم وجود دارد،دردست نبودن داده های رصدی مستقیم است.اخترشناسان توانسته اند بخش بزرگی ازتاریخچه عالم رابانشانه رفتن تلسکوپ هایشان به سوی کهکشان های دوردست واختروش ها بررسی کنند.
درشبی که آسمان صاف باشد می توان صدها ستاره رابا چشم غیرمسلح دید.این ستاره ها فقط مربوط به قسمت کوچکی ازکهکشان راه شیری درنزدیکی ما هستند.تلسکوپ ها فضای بسیاربزرگتری راکه شامل میلیاردها کهکشان درخشان است به مانشان می دهند.امابراساس درک کنونی ماازکیهان  عالم دردوره ای طولانی ازابتدای تاریخچه اش تاریک ویکدست بوده است.نخستین ستاره ها تا میلیون ها سال بعدازانفجاربزرگ پدیدارنشدندومیلیون ها سال دیگرطول کشیدتا کهکشان هادراین سووآن سوی عالم تکثیرشدند.

اخترشناسان مدت های مدیدی ازخودپرسیده اند که چگونه این گذارچشمگیرازتاریکی به روشنایی درعالم اتفاق افتاد.پس ازدهه ها مطالعه وبررسی،اخیراًپژوهشگران گام های بزرگی درجهت پاسخ دادن به این سؤال برداشته اند.کیهان شناسان با استفاده ازروش های پیچیده ی شبیه سازی رایانه ای،مدل هایی رابه وجودآورده اندکه نشان می دهد چگونه افت وخیزهای چگالی که ازانفجار بزرگ به جای مانده اند می توانستند تکامل یابندوبه نخستین ستاره هاتبدیل شوند.همچنین رصداختروش های دوردست به دانشمندان این امکان را داده است که به کاوش زمان های گذشته بپردازدونگاهی به آخرین روزهای(عصرتاریکی)کیهان بیندازد.

برای توضیحات بیشتر و مشاهده فهرست مطالب و خرید رساله به ادامه مطلب مراجعه نمائید…

فهرست مطالب:

فصل اول_نجوم
1-1-مقدمه
1-2-نجوم چیست؟
1-2-1-تعریف علم نجوم
1-2-3-تقسیمات علم نجوم
1-2-4-تفاوت علم نجوم با سایر علوم
1-2-5-مقیاس ها در نجوم
1-3-تاریخچه ای از نجوم
1-3-1-تاریخچه علم نجوم
1-3-2-تقسیمات تاریخچه اخترشناسی
1-3-2-1-دوران زمین مرکزی
1-3-2-2-دوران خورشید مرکزی
1-3-2-3-دوران کیهانشناسی
1-3-3-نجوم دردوران پیش ازاسلام
1-3-3-1-نجوم درایران
1-3-4-نجوم دردروان بعدازاسلام
1-3-4-1-نجوم اسلامی
1-3-4-2-علم نجوم در ایران
1-3-5-ستاره شناسان معروف ایرانی
1-3-5-1-خواجه نصیرطوسی
1-3-5-1-1- ایجاد رصد خانه مراغه
1-3-5-1-2- وفات خواجه
1-3-5-2-ابوریحان بیرونی
1-3-5-3-عبدالرحمن صوفی رازی
1-3-5-3-1-فعالیت های نجومی عبدالرحمن
1-3-6-ستاره شناسی دردوران معاصر
1-3-6-1-گروه های نجومی درایران
1-3-6-2-بررسى وضعيت و جايگاه علم نجوم در ايران امروز
1-3-6-2-1- استادان و بزرگان
1-3-6-2-2- انجمن نجوم ايران
1-3-6-2-3- رصدخانه ملى ايران
1-3-6-2-4- رصدخانه هاى ايران
1-3-6-2-5- تنها نشريه اخترشناسى ايران
1-3-6-2-6- بازار نشر
1-3-6-2-7- كسوف
1-3-6-2-8- نجوم آماتورى
1-3-6-2-9- ابزار رصدى
1-4-نجوم رصدی
1-4-1-رصد چيست و چه چيزهايي را بايد رصد كرد؟
1-4-2-چه دوربيني براي شروع كار لازم است؟
1-4-3-بهترين مكان رصد كجاست؟
1-4-4-كليد آسماني
1-4-5-نگاهي به خورشيد
1-4-6-رصد ستاره‌هاي متغير
1-4-7-داس تيز آسمان
1-4-7-1- رصد سلطان شب
1-4-7-2-روش های رؤيت هلال ماه نو
ثبت رصد هلالهاي نور:
1-4-7-3-ضميمه
1-4-9-شكار اجرام آسماني
1-5-2-دلایل بی‌رغبتی به رادیو نجوم
1-5-3-ستارگان رادیویی
1-5-4-سیر تحولی و رشد
1-5-5-واحد جانسکی
1-5-6- منابع رادیو نجوم
1-5-7- تصادف کهکشانی
1-5-8- نابودی مفهوم تصادفهای کهکشانی
1-5-9- سخن آخر
1-6-صورتهای فلکی
1-6-1-نام برخی پیکرهای آسمانی(صورتهای فلکی)
1-7-منظومه شمسی
1-7-1-پیدایش منظومه شمسی
1-7-1-1-نگاه اجمالی
1-7-1-3-نظریه برخورد نزدیک
1-7-1-4-فرضیه کانت – لاپلاس
1-7-1-5-نظریه جدید ابرغبار
1-7-2-شکل گیری منظومه شمسی
1-7-2-1-شکل گیری منظومه شمسی از دید دینامیک
1-7-3-خانواده منظومه شمسی
1-7-3-1-خورشيد
1-7-3-2-سياره ها
1-7-3-3-قمرها
1-7-4-سیارات منظومه شمسی
1-7-4-1-سیاره عطارد
1-7-4-1-1- ویژگیهای عطارد
1-7-4-2-سیاره زهره (ونوس)
1-7-4-2-1-ویژگی های زهره
1-7-4-3-سیاره زمین
1-7-4-3-1-ویژگی های زمین
1-7-4-3-2-ماه-تنها قمرزمین
1-7-4-3-2-1-ویژگی های ماه
1-7-4-4-سیاره مریخ
1-7-4-4-1-ویژگی های مریخ
1-7-4-5-سیاره مشتری
1-7-4-5-1-ویژگی های مشتری
1-7-4-6-سیاره کیوان(زحل)
1-7-4-6-1-حرکت کیوان
1-7-4-6-5-قمرهای کیوان
1-7-4-6-9-میدان مغناصیسی کیوان
1-7-4-7-2-خواص اورانوس
1-7-4-7-3-حلقه های اورانوس
1-7-4-7-4-قمرهای اورانوس
1-7-4-8-سیاره نپتون
1-7-4-8-1-لکه سیاه بزرگ
1-7-4-8-2-حلقه های نپتون
1-7-4-8-3-قمرهای نپتون
1-7-4-9-سیاره پلوتون
1-7-4-9-1-مشخصات فیزیکی پلوتون
1-7-4-10-سیاره سدنا
1-8-خورشیدگرفتگی(کسوف)
1-8-1-مراحل .. مطلق
1-8-2-انگشترالماس
1-8-3-کلیت
1-8-4-انواع …
1-8-4-1-… نیمه کامل
1-8-4-2-… کامل
1-8-4-3-… حلقوی
1-9-ستاره ها
1-9-1-نحوه تشکیل ستاره
1-9-2-مقیاس قدری
1-9-3-روشنایی ستاره
1-9-4-رنگ ستارگان
1-9-5-طیف ستارگان
1-9-6-تحولات ستاره
1-9-6-1- تحول یک ستاره
1-9-6-2- رده‌بندی ستارگان
1-9-6-3- عمر ستارگان
1-9-6-4- فیزیک درون ستارگان
1-9-6-5- کوتوله‌ها
1-9-6-6- سحابیها
1-10-ستاره های دنباله دار
1-10-1- انواع دنباله‌ها
1-10-2- منشأ دنباله‌دارها
1-10-3- مشخصات فیزیکی
1-10-3-1- رأس ستاره دنباله‌دار
1-10-3-2- دم ستاره دنباله‌دار
1-10-3-3- گیسوی ستاره دنباله‌دار
1-10-3-4- ماده ستاره دنباله‌دار
1-10-4- حرکت ظاهری ستاره دنباله‌دار
1-10-5- تغییر مدار ستاره دنباله‌دار
1-10-6- مرگ ستاره دنباله‌دار
1-11-سحابی ها
1-11-1- سحابیهای تاریک
1-11-2- سحابیهای سیاره‌ای
1-11-3-امواج انفجاری
1-11-4- سحابیهای تابان
1-11-5- بقایای ابر نواختری
1-11-6- سحابی انکساری
1-11-7- سحابیهای خارج کهکشانی
1-12-کهکشان ها
1-12-1-انواع کهکشان ها
1-12-1-1- کهکشان های نامنظم
1-12-1-2-کهکشان های مارپیچی
1-12-1-3- کهکشان مارپیچی میله ای
1-12-1-4- کهکشان های بیضوی
1-12-1-5- کهکشانهای فعال و غیر عادی
1-12-1-6-کهکشان های رادیویی
1-12-2-کوازارها
1-12-3-تصادم کهکشان ها
1-12-4-کهکشان راه شیری
1-12-4-1- مشخصات کهکشان راه شیری
1-12-4-2-گذر صورتهای فلکی از راه شیری
1-12-4-3-فراوانی میدان ستاره
1-12-4-4-ماهیت راه شیری
1-12-4-5-قسمت نورانی راه شیری
1-12-4-6-تغییر صورت های فلکی

فصل دوم_رصدخانه،پلانتاریوم

2-1-رصدخانه
2-1-1-جای مناسب برای رصدخانه
2-1-2-شرایط یک رصدخانه
2-1-3-رصدخانه های معروف
2-1-3-1-رصدخانه ماونت پالومار
2-1-3-2- رصدخانه سارس ویلز
2-1-3-3- رصدخانه‌های نیمکره جنوبی
2-1-3-4- رصدخانه‌های رادیویی
2-1-3-5-رصدخانه مائوناکیا
2-1-3-6-رصدخانه کک
2-1-3-7-رصدخانه ملی کیت پیک
2-1-3-8-رصدخانه کلت
2-1-4-نام برخی از رصدخانه های مشهور
2-1-5-تاریخچه تاسیس رصدخانه ها درایران
2-2-تلسکوپ
2-2-1-پیشینه تلسکوپ
2-2-2- تلسکوپ گالیله
2-2-3- مشخصات تلسکوپ
2-2-4- کاربردهای تلسکوپ
2-2-5-انواع تلسکوپ
2-2-5-1- تلسکوپ گالیله ای
2-2-5-2-تلسکوپ نیوتنی
2-2-5-3- تلسکوپ کاسگرین
2-2-5-4- تیغه اشمیت
2-2-5-5- تلسکوپ اشمیت-کاسگرین
2-2-5-6- تلسکوپ‌های شکستی
2-2-5-7- تلسکوپ‌های بازتابی
2-2-5-8- تلسکوپ‌های شکستی – بازتابی
2-2-5-9- تلسکوپ رادیویی
2-2-5-10- تلسکوپ اشعه ایکس
2-2-6- تلسکوپ درایران

فصل سوم_نمونه ومصداق ها

3-1-رصدخانه مراغه
3-1-1- پيشگفتار (شناسائي و كاوش):
3-1-2-شرح بنا
3-1-2-1-تاریخچه
3-1-2-2-وسایل رصدخانه مراغه
3-1-2-3-زیچ ایلخانی
3-1-3-واحدهای بنا
3-1-3-1- دیوارهای سنگچین نامنظم
3-1-3-2- دیوارهای سنگچین منظم شمالی_جنوبی
3-1-3-3- دیوارهای سنگچین منظم شرقی _غربی
3-1-3-4- برج مرکزی واصلی رصدخانه مراغه
3-1-3-5- واحدهای دایره شکل پنج گانه
3-1-3-6- تالار سکودارچهار گوش
3-1-3-7- کارگاه ریخته گری وساخت وسایل نجومی
3-1-3-8- کوشک ایوان دار
3-1-3-9- مدرسه یا تالار بحث وکنفرانس
3-1-3-10- کتابخانه
3-1-3-11- بنای مسکونی،دفترکار یا استراحتگاه
3-1-3-12- خیابانهای سنگفرش سطح پله
3-1-3-13- مخزن نگهداری آب
3-1-3-14- مجموعه روستایی
3-2-موزه نجوم شهر تامانا-ژاپن
3-3-رصدخانه کیروسان –جزیره اوشیما –ژاپن
3-4-سکوی رصد وموزه نامودیکاوا-ژاپن

    فصل چهارم_مبانی نظری   
4-1-مبانی نظری

فصل پنجم _مطالعات محیطی

5-1-بررسی جغرافیای شهرستان دزفول
5-1-1-عوامل جغرافیایی طبیعی
5-1-1-1موقعیت جغرافیایی شهرستان
5-1-1-2-آب های سطح اراضی
5-1-1-3-منابع آبهای تحت الارضی
5-1-1-4-وضعیت زمین شناسی
5-1-1-5-پستی و بلندی و کوه ها
5-1-1-6-زلزله
5-1-2-عوامل جغرافیایی مصنوعی
5-1-2-1-موقعیت ارتباطی
5-1-2-2-استفاده از اراضی در سیمای کلی شهر
5-2-مطالعات اقلیمی
5-2-1-آب و هواي شهرستان دزفول
5-2-1-1-كليات آب و هوايي
5-2-2-وضعيت جوي دزفول برحسب ماه
5-2-3-رطوبت نسبي و بارندگي
5-2-4-ميزان بارندگي ساليانه منطقه دزفول
5-2-5-  رطوبت نسبی
5-2-6-باد
5-2-6-1-انواع باد
5-2-6-1-1-باد شرجي
5-2-6-1-2-باد سور
5-2-6-1-3-باد سموم
5-2-6-1-4-باد سمور
5-2-6-1-5-بادچعب
5-2-6-1-6-طوفان
5-2-6-1-7-طوفان خاك و شن
5-2-6-2-جهت وزش باد درمنطقه دزفول

فصل ششم_برنامه فیزیکی

1-2-نجوم چیست؟
کلمه ی نجوم مردم را اغلب به یاد خیره شدن به آسمان شب،این طبیعت فراموش شده وتصویر های بسیار زیبایی که توسط تلسکوپها  گرفته شده می اندازد،در حالی که نجوم یک علم است و علم نجوم یعنی کار زیاد و مداوم و علم ریاضیات و فیزیک است.
تصوری که مردم از یک منجم دارند این است که او را فردی می پندارند که به وسیله ی یک تلسکوپ در یک رصدخانه ی سرد وتاریک مشغول نگاه کردن به آسمان شب است(خوشبختانه اینگونه منجمان سخت کوش پس از گذشت اندکی دیگر تحمل نخواهند داشت)،منجمان تنها اندکی از وقتشان را صرف رصد با تلسکوپ می کنند

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
و در رصد خانه ها معمولا دوربین ها و  تلسکوپها و سایر تجهیزات توسط کامپیوترها در یک اتاق گرم نسبتا روشن به وسیله ی منجم کنترل می شوند.
کلمه ی نجوم جمع نجم  به معنی ستاره است. اماواژه ی یعنی معادل انگلیسی کلمه ی نجوم از 2 واژه ی یونانی   به معنای ستاره و  به معنای قانون گرفته شده است.
1-2-1-تعریف علم نجوم
نجوم علمی است که به مطالعه ی حرکات ، ساختار،ویژگی های همه ی اجرام سماوی مثل ستارگان، سیارات و کهکشانها  و به تکامل و سرنوشت آنها می پردازد.ویژگی هایی مثل:جرم،رنگ،دما،ترکیبات و …
علم نجوم پاسخ به سوالات و کنجکاوی های بشر پیرامون جهانی است که در آن واقع شده است.
1-2-2- شاخه های اصلی نجوم
1-2-2-1- تئوری :که پدیده های رصد شده را با استفاده از محاسبات و شبیه سازی بر اساس فیزیک،شیمی و علوم دیگر توضیح می دهد.
1-2-2-2-  رصدی: به مشاهده آسمان و اجرام سماوی و اثبات فرضیه ها ی تئوری می پردازد.
1-2-3-تقسیمات علم نجوم
هر کدام از این شاخه های اصلی در نجوم خود به زیر شاخه هایی تقسیم می شوند:
1-2-3-1-هیئت و نجوم() : به طور کلی درباره ی حرکت اجرام سماوی بحث می کند.
1-2-3-2-اختر فیزیک() : درباره ی ساختا ر،خواص فیزیکی،ترکیبات شیمیایی و تحولات درونی ستارگان بحث می کند و به مطالعه ی حرکات ظاهری و حقیقی ستارگان و تعیین مواضع
آنها نیز می پردازد.این بخش از نجوم خود شامل دو قسمت است:
1-2-3-2-1-اختر فیزیک کاربردی (): عمدتا به طراحی ابزار و وسایل نجومی  می پردازد و مطالعه ی کاربردی روش های اختر شناسی مورد نظر است.

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
1-2-3-2-2-اختر فیزیک نظری( ) : که به کمک قوانین فیزیک،پدیده های نجومی را توضیح می دهد و تعیین می نماید.
1-2-3-3-کیهان شناسی () : این رشته قوانین عمومی تکامل طبیعی و مادی جهان و ساختار آن را بررسی می کند.به عبارت دیگر جهان هستی را به طور کلی در نظر می گیرد و به مطاله ی آن می پردازد،2موضوع مهم مورد مطاله ی کیهان شناسی،بررسی وضع کهکشانها،نواختران و  مساله ی اساسی انبساط جهان است.
1-2-3-4-کیهان زایی ( ) : درباره ی چگونگی پیدایش و منشا کیهان بحث می کند. مسائل مربوط به پیدایش،تحول و تکوین عالم،در قلمرو  مطالعات کیهان زایی است.
1-2-3-5-طالع بینی(astrology):به کمک حرکت ومواصع اجرام آسمانی به پیشگویی می پردازد وبه طالع بینی علمی وغیرعلمی تقسیم می شودودرطالع بینی علمی تمام پیش گویی ها منطبق بر موازین علمی است.
1-2-4-تفاوت علم نجوم با سایر علوم
علوم دیگر(عموما) می توانند یک آزمایش را در آزمایشگاه راه اندازی کنند و اتفاقاتی را که رخ می دهد
مشاهده کنند اما علم نجوم محدود شده به مشاهدات آرام و آهسته ای که در عالم رخ می دهد.

1-2-5-مقیاس ها در نجوم
نجوم، هم با چیزهای خیلی بزرگ و هم خیلی کوچک سروکار دارد.
شعاع توپ بسکتبال:  Km  4-10×2
شعاع زمین: Km  6378 (تقریبا  7 10×3 برابر شعاع توپ بسکتبال)
شعاع خورشید: Km 5 10×7 (تقریبا 109 برابر شعاع زمین )
فاصله نزدیکترین ستاره به ما (پروکسیما قنطورس) :1.30 پارسک برابر با 4.24 سال نوری برابر
با  Km 16 10×4

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
شعاع مشاهده شده از عالم: تقریبا 5  گیگا پارسک
طول موج نور مرئی: تقریبا Km 10- 10×5
اندازه ی هسته اتم :Km   13-10

1-3-تاریخچه ای از نجوم
نجوم یکی از علوم کهن می باشد، نجوم از زمانهای ما قبل تاریخ در حال حرفه ای شدن بوده است.نجوم مدرن بر بسیاری از تئوری های فیزیکی قابل قبول مانند قوانین حرکت آقای نیوتن و قانون جاذبه ی عمومی وی متکی است.
نجوم در گذشته علمی بود که هرکسی می توانست از آن بهره ببرد.بسیاری از افراد به واسطه ی استفاده از علم نجوم برای عملکردهای مفیدی مثل زمان سنجی یا راهیابی در دریا پر آوازه شدند.
کلمبوس و هم عصرانش با استفاده از ستارگان توانستند سرتاسر اقیانوس اطلس را راهیابی کنند.تلسکوپ در سال 1610 به وسیله ی جناب آقای گالیله اختراع شد و وی از آن برای مشاهده ی جزئیات ماه استفاده کرد و با آن کوههای ماه و همچنین 4 تا از اقمار سیاره ی مشتری را که امروزه از آنها با نام اقمار گالیله ای یاد می شود،را رصد کرد.پس از آن نیوتن طرح گالیله را گسترش داد و تلسکوپ بازتابی را اختراع کرد که تا امروز هنوز از این نوع تلسکوپها استفاده می شود.

1-3-1-تاریخچه علم نجوم
قدمت علم نجوم به هزاران سال پیش بر میگردد. از نخستین باری که بشر اولیه با دیدن ماه و خورشید ستارگان نعرهای مستانه، به نشانه درک آنها، سر داد، نجوم آغاز شد. اما نجوم به طور علمی از زمانی آغاز شد که بشر دست به کشاورزی زد.
شناخت حرکت خورشید در آسمان مستلزم این بود که موقعیت خورشید نسبت به ثوابتی در آسمان سنجیده و ثبت شود، این ثوابت همان ستارگان بودند و اینجا بود که ستارگان جای خود را در دنیای نجوم باز کردند.
منجمان باستان برای اینکه بتوانند ستارگان و موقعیت آنها را به راحتی به خاطر بسپارند آنها را در گروه هایی چند تایی دسته بندی کردند و به هر گروه شکل خاصی نسبت دادند، این اشکال و گروه ها همان صورت های

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
فلکی بودند ، اما به زودی متوجه شدند در میان این ثوابت اجرامی ستاره مانند قرار دارند که ثابت نیستند و در مسیر های مشخصی حرکت می کنند. این اجرام متحرک را سیاره نام نهادند.
کیهانشناسی و درک یونانیان از عالم نیز جالب توجه است. در ابتدایی ترین مدل آنها از جهان، زمین در مرکز جهان قرار داشت و ماه و خورشید و سیارات در مدارهایی دایروی به دور زمین می گشتند. اما این مدل با اشکالات فراوان همراه بود و این توانایی را نداشت که حرکت عجیب سیارات در زمینه ی آسمان از جمله حرکت رجعی را توضیح دهد.بطلمیوس برای حل مشکل حرکت رجعی گریزی هوشمندانه زد: او اینطور فرض کرد که سیارات در مداری دایروی، که فلک تدویر نام داشت، به دور نقاطی فرضی میگردند وآن نقاط فرضی خود درمدار دایروی دیگری به نام فلک حامل به دور زمین می گردند. این راه حل به ظاهر مشکل حرکت عجیب سیارات و در مرکز عالم ماندن زمین ( در حقیقت غرور بشر ) را حل می کرد.

1-3-2-تقسیمات تاریخچه اخترشناسی
به طور کلی تاریخچه اختر شناسی به سه بخش تقسیم می شود:
1-3-2-1-دوران زمین مرکزی
از زمانهای حدود ارسطو تا زمان گالیله و نیوتون است. در این زمان منجم اغلب به کسی می گفتند که علم هیئت (علم شناخت ستارگان و حرکت آنها) را می دانست. در آن زمان بیشتر، ریاضی دانها نجوم می دانستد.

1-3-2-2-دوران خورشید مرکزی
از زمانهای حدود نیوتون تا زمان تولد فیزیک نوین است. در این دوران اروپا تازه از قرون وسطی و از سیطره ی بی چون و چرای کلیسا ها خلاص شده بود. این دوران، دورانِ پیشرفت در زمینه های مختلف از جمله ریاضی، فیزیک، نجوم، شیمی و حتی فلسفه بود. این دوران، دوران دانشمندانی چون پاستور و گاوس و فلاسفه ای چون امانوئل کانت بود.

1-3-2-3-دوران کیهانشناسی
از زمان تولد فیزیک نوین تا اکنون است. در این دوران کیهانشناسی که پیشتر از شاخه های فلسفه بود، به نجوم پیوست و از هیجان انگیزترین شاخه های نجوم شد. در این دوران است که شناخت و درک ما از ماهیت ستارگان و جهان به اوج خود می رسد و نجوم به معنای واقعی شکل می گیرد. در این دوران است که ما کاملاً موقعیت خود در این جهان را در می یابیم و می فهمیم که کره ی زمین و مکان ما در این فضای بی کران هیج ارجحیتی نسبت به سایر نقاط عالم ندارد. در این دوران بشر به حقارت خود پی می برد .

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
1-3-3-نجوم دردوران پیش ازاسلام
1-3-3-1-نجوم درایران
علم نجوم درایران مانند دیگرنقاط جهان سابقه طولانی دارد.درواقع ازآنجا که ابزار کارآن آسمانی پاک ودو چشم سالم خدادادی است،ازاولین علومی است که توسط انسان مورد توجه قرارگرفته است،برخی بعضی ازنقوش تخت جمشید رانشانه ای ازآشنایی سازندگان آن ها با نجوم می دانند؛ ازاین جمله است نقش حمله شیر به گاوکه دربسیاری حجاری های تخت جمشید وجود دارد.مطالعاتی هم روی جهت گیری چهارطاقی های به جا مانده از آتشکده های کهن نشان داده است که می توان رابطه هایی بین ساختمان آن ها وطلوع وغروب اجرام سماوی یافت.اما از دوران پیش ازاسلام به جز کتاب زیج شهریارسندمکتوبی برجای نمانده است. ابوریحان بیرونی درکتاب “آثارالباقیه عن القرون الخالیه” اطلاعات جالبی درمورد اقوام گذشته درمورد نجوم ارایه کرده است.

1-3-4-نجوم دردروان بعدازاسلام
1-3-4-1-نجوم اسلامی
در خلال سال 180 میلادی تا قرن شانزدهم ، اعراب در زمینه ستاره شناسی برتری یافتند. مرکز فرهنگی‌شان بغداد (در عراق امروزی) بود، جایی که در قرن هشتم کتاب المجسطی بطلمیوس به زبان  عربی ترجمه شد البتانی(929 ـ 850 میلادی)،پرآوازه‌ترین منجم عرب، تا حدود زیادی بر محتوای این کتاب افزود. آنها ابزارهایی نظیر اسطرلاب ، که اختراع یونانیان باستان بود، را تکامل بخشیده ، دقیقتر از یونانیان موقعیت ستارگان را رصد کردند. اسطرلاب الگویی 2 بعدی از آسمان شب است که در قرون وسطی برای تعیین موقعیت خورشید و ستارگان بکار می‌رفت.
یکی از مباحث حائز اهمیت در دانشهای اسلامی ، دانش نجوم اسلامی است چرا که اهم مسایل عبادی به این دانش وابسته است . نخستین علومی که ساکنان بلاد اسلامی به آنها توجه کردند ، علوم عملی و بخصوص طب و کیمیا و نجوم بود، که احکام این علوم را بر دیگر علوم ترجیح می‌دادند.

1-3-4-2-علم نجوم در ایران
علم نجوم در ایران مانند دیگر نقاط جهان سابقه طولانی دارد. در واقع از آنجا که ابزار کار آن آسمانی پاک و دو چشم سالم خداداد است، از اولین علومی است که توسط انسان مورد توجه قرار گرفته است. ستاره شناسان ایرانی عمده ستاره شناسان اسلامی را تشکیل می‌دهند. پس از دوران خلافت مامون که دارالترجمه مشهور خود را برای

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
ترجمه آثار علمی ملل مختلف بنیان نهاد، پیشرفت نجوم بمانند علوم دیگر سرعت زیادی گرفت.
اولین محاسبات دقیق قطر زمین در همین زمان و توسط برادران بنوشاکر انجام گرفت. یکی از دلایل توجه ویژه به نجوم در دوران اسلامی تعیین تقویم و اوقات شرعی است که مستلزم مشاهدات و محاسبات دقیق نجومی است. “هندسه کروی” که توسط ابوالوفای بوزجانی معرفی شد این محاسبات را بطور عمده تسهیل کرد.
بطور سنتی در دربار شاهان و امرای ایرانی همیشه شاعران و منجمان سلطنتی وجود داشتند و این امر به رونق پیشه منجمی می‌افزود. البته از مشورت منجمان برای تعیین زمانهای سعد و نحس استفاده می‌شد؛ ولی خود این امر مستلزم سالهای متمادی تحصیل و مطالعه بوده است. زیجهای بسیاری در دوران اسلامی نوشته شده ا ند که آخرین آنها در قرن18 میلادی و در هند تهیه شده است.

1-3-5-ستاره شناسان معروف ایرانی
1-3-5-1-خواجه نصیرطوسی
محمد بن حسن جهرودی طوسی مشهور به خواجه نصیرالدین طوسی در تاریخ 15 جمادی الاول 598 هجری قمری در طوس ولادت یافته است. او به تحصیل دانش علاقه زیادی داشت و از دوران کودکی و جوانی در علوم ریاضی و نجوم و  حکمت سرآمد شد و از دانشمندان معروف زمان خود گردید. طوسی. یکی از سرشناس‌ترین و با نفوذترین چهره‌های تاریخ فکری اسلامی است.علوم دینی وعلوم عملی رازیرنظرپدرش ومنطقوحکمت طبیعی را نزدخالویش باباافضل ایوبی کاشانی آموخت. تحصیلاتش را در نیشابور به اتمام رسانید و در آنجا به عنوان دانشمندی برجسته شهرت یافت. خواجه نصیرالدین طوسی را دسته‌ای از دانشوران خاتم فلاسفه‌ای و گروهی او را عقل حادی عشر (یازدهم) نام نهاده‌اند.
1-3-5-1-1- ایجاد رصد خانه مراغه
وقتی که هولاکو به فرمانروایی اسماعیلیان در سال 635 هجری قمری پایان داد طوسی را در خدمت خود نگاه داشت و به او اجازه داد که رصدخانه بزرگی در مراغه ایجاد کند، که شروع آن از سال 638 هجری قمری بود. برای کمک به رصدخانه علاوه بر کمکهای مالی دولت اوقاف سراسر کشور نیز در اختیار خواجه گذاره شده بود که از عشر (یک دهم) آن جهت امر رصدخانه و خرید وسایل و اسباب و آلات و کتب استفاده می‌نمود. در نزدیکی رصدخانه کتابخانه بزرگی ساخته شده بود که حدود 400000 جلد کتب نفیس جهت استفاده دانشمندان و فضلا قرارداده بود که از بغداد و شام و بیروت و الجزیره بدست آورده بودند. در جوار رصدخانه یک سرای عالی

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
برای خواجه و جماعت منجمین ساخته بودند و مدرسه علمیه‌ای جهت استفاده طلاب دانشجو. این کارها مدت 13 سال به طول انجامید تا اینکه ایلخان هولاکوی مغول در سال 663 هجری قمری در گذشت. لیکن خواجه تا آخرین دقایق عمر خود اجازه نداد که خللی در کار آنجا رخ دهد و کوشش بسیار نمود که آن رصدخانه و کتابخانه از بین نرود.

1-3-5-1-2- وفات خواجه
در سال 672 هجری قمری خواجه نصیرالدین طوسی با جمعی از شاگردان خود به بغداد رفت که بقایای کتابهای تاراج رفته را جمع آوری و به مراغه بازگرداند. اما اجل مهلتش نداد و در تاریخ 18 ذی الحجه سال 672 هجری قمری در کاظمین نزدیک بغداد دار فانی را وداع گفت. خواجه نصیرالدین طوسی ستاره درخشانی بود که در افق تاریک مغول درخشید و در هر شهری که پا گذارد آنجا را به نور حکمت و دانش و اخلاق روشن ساخت و در آن دوره تاریک وجود چنین دانشمندی مایه اعجاب و اعجاز بود.

1-3-5-2-ابوریحان بیرونی
ابوریحان محمد بن احمد بیرونی( زاده 14 شهریور352،کاث،خوارزم- درگذشته 22آذر427 ،غزنین)،دانشمندبزرگ وریاضی دان،ستاره شناس وتاریخ نگارایرانی،سده چهارم وپنجم هجری است وبعضی ازپژوهندگان اورا از بزرگترین فیلسوفان مشرق زمین می دانند.
بیرونی گردش خورشید، گردش محوری زمین و جهات شمال وجنوب را دقیقا محاسبه و تعریف کرده است . خورشیدگرفتگی هشتم آوریل سال 1019 میلادی رادرکوههای لغمان(افغانستان کنونی) رصد وبررسی کرد وماه گرفتگی سپتامبر همین سال را درغزنه به زیر مطالعه برد.

1-3-5-3-عبدالرحمن صوفی رازی
عبدالرحمن صوفی رازی در 17 آبانماه 282 شمسی برابر چهاردهم محرم291 وهشتم نوامبر904 در ری متولد شد. در 44 سالگی در 335 هـ. ق جهت تحقیق در باب مسئله نجومی به دینور رفت و دو سال بعد در اصفهان رحل اقامت افکند. در دوران حکومت عضدالدوله دیلمی در حکومت فارس او را به سمت استاد ریاضی و نجوم برگزیدند، عبدالرحمن صوفی در سال 365 شمسی برابر 376 هجری قمری برابر 986 میلادی به دنبال 82 سال تلاش و کوشش و آفرینندگی در شیراز درگذشت.

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
1-3-5-3-1-فعالیت های نجومی عبدالرحمن
عبدالرحمن صوفی رازی اشتباهات رصدهای (بتانی) و (بطلمیوس) را اصلاح کرد و خطاهای ایشان را ارائه داد. عبدالرحمن موفق شد که در مجموع 1027 ستاره را با دقت رصد و محاسبه کرده و مشخصات دقیق آنها رابه درجه ودقیقه وثانیه معلوم کند. از این تعداد 15 ستاره قدراول؛34کوکب قدر دوم ، 206 اختر قدر سوم ، 428 ستاره قدر چهارم ، 258 ستاره قدر پنجم و86ستاره قدرششم هستند. رازی برای هر صورت فلکی جدولی ترسیم کرده و صورتهای جالبی از آنها عرضه داشته است، سپس در جدول هر صورت فلکی شماره ردیف تعداد ستارگان آن را بصورت حروف ابجد شروع کرده و در خانه دوم جدول نامهای کواکب و مشخصات محل آنها را شرح داده است.
جالبترین توضیح زیر هر جدول این است که وی نورانیت ستارگان را محاسبه کرده و درباره یکایک آنها توضیح داده است.
عبدالرحمن در بصره، بغداد و شیراز رصدهایی انجام داد؛ حتی به نوشته بعضی کتابها در جنوب ایران مدتی به محاسبات نجومی مشغول بوده است. از کارهای دیگر عبدالرحمن صوفی ساختن یک کره  سماوی نقره‌ای است که آن را برای عضدالدوله دیلمی ساخته و در حقیقت یکی از کره‌های سماوی بسیار دقیق و جالب است که امروز در موزه قاهره نگهداری می‌شود و از شاهکارهای تعیین مکانهای   صورفلکی روی کره است که بهترین وسیله تأیید محاسبات خود اوست.

1-3-6-ستاره شناسی دردوران معاصر
در دوران معاصر آشنایی ایرانیان با اخترشناسی با برگردان مقالات بیگانه در نشریات همگانی آغاز شد- سالهای ۱۳۲۰ تا ۱۳۴۰-آغاز انتشار مجله فضا در دوران فتح ماه رویداد دیگری است که به آشنایی ایرانیان با اخترشناسی نوین کمک کرد. انتشار این گاهنامه که به برپایی کانونی موسوم به “کانون فضایی ایران” هم انجامید تا سال ۱۳۵۷ ادامه داشت.
گاهنامه «مرزهای بی کران فضا» نیز در میان نشریات پارسی زبان تخصصی پس از انقلاب از معدود نشریاتی بود که به زمینه فضا می‌‌پرداخت. مصاحبه‌های اختصاصی با فضانوردان، ارتباط با مراکز فضایی، گرفتن مطالب اختصاصی و بسیاری دیگر از مطالب نو و ابتکاری دیگر، با پافشاری بر توانمندی‌های فضایی شورویها،از ویژگی‌های شاخص مرزهای بی کران فضا، در دوران انتشار بود .
گاهنامه دانشمند نیز در برگردان مقالات ستاره‌شناسیی پیشینه طولانی دارد. پس از انقلاب تا پیدایش دوباره دنباله دار هالی فعالیت چشمگیری در نشریات ایرانی به چشم نمی‌خورد؛ جز چاپ دو کتاب “شناخت مقدماتی

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
ستارگان” و “ستاره‌شناسی به زبان ساده” (هر دو از انتشارات گیتا شناسی) که فعالیت‌های فردی و کارساز کسان دوستدار بودند.
با پیدایش دنباله دار هالی در نشریات و به ویژه در گاهنامه دانشمند به اخبار پیوسته بااین امر پرداخته می‌‌شد. تلاش‌های مهندس احمد دالکی از استادان دانشگاه شهید بهشتی در آن زمان برای آشنایی همگانی با اخترشناسی چشمگیر است.
پس از افول دنباله دار هالی انتشار مقالات ستاره‌شناسیی در گاهنامه دانشمند ادامه پیدا کرد که بیشتر این مقالات گزینش و برگردان آقای توفیق حیدرزاده بود که پیش از این نیز کتاب “شناخت مقدماتی ستارگان” را برگردان و منتشر کرده بود. راه اندازی بخش “آسمان در این ماه” بدست وی که به بررسی رویدادهای رصدی آسمان هر ماه می‌‌پرداخت کارایی فراوانی در آشنایی خوانندگان با ستاره‌شناسی رصدی داشت. مرکز رصد خانه زعفزانیه نیز از سال ۱۳۶۷ با کوشش آقای مهندس دالکی آغاز به کار کرد و پس از او مهندس حسین رضایی این مرکز را به پیش برد و سپس محمد رضا نوروزی (او پیشتر از دانش آموختگان همین مرکز بوده) سرپرستی این مرکز را بر دوش گرفت. اکنون بانو فریبا یزدانی سرپرست این مرکز است. رصد خانه زعفرانیه در اخترشناسی آماتوری ایران بسیار کارساز بوده است و بسیاری از نخستین‌ها در اخترشناسی آماتوری ایران وهمینطور بسیاری از کسان و گروههای آماتوری در ایران از این مرکز سرمشق گرفته اند.
در سال ۱۳۷۰ توفیق حیدرزاده مجله ستاره شناسی را منتشر کرد که انتشار آن سرآغازی بر آشنایی جدی خوانندگان پارسی زبان با اخترشناسی شد. هم اکنون، پس از ۱۵ سال، ستاره شناسی تنها نشریه همگانی اخترشناسی است که در خاورمیانه منتشر می‌شود. امروزه ماهنامه ستاره شناسی به سردبیری بابک امین تفرشی، فعالیت‌های خود را در زمینه‌های گوناگون گسترش اخترشناسی در میان مردم گسترش داده است؛ از آن میان: برگزاری کلاس‌های آموزش اخترشناسی برای مقاطع سنی گوناگون، برگزاری سمینارهای ماهانه درباره موضوعات روز اخترشناسی برای عموم، برگزاری سلسله نشست‌های نمایش و نقد علمی فیلم‌های علمی-تخیلی به نام “سینما-فضا” و کمک به انجمن ستاره شناسی ایران در برگزاری باشگاه ماهانه ستاره شناسی تهران در چهارشنبه پایانی هر ماه در آمفی تئاتر مرکزی دانشگاه امیرکبیر است.

1-3-6-1-گروه های نجومی درایران
همچنین امروز گروه‌های اخترشناسی آماتوری فراوانی در سطح ایران پرکار هستند که می‌توان به گروه روجا و ادیب اصفهان و [انجمن ستاره شناسی اهواز]و ‌‌مرکزستاره شناسی آستان حضرت عبدالعظیم اشاره کرد.

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
1-3-6-2-بررسى وضعيت و جايگاه علم نجوم در ايران امروز
شايد در هنگام گذر از خيابان هاى شهرتان در ميان آن همه دود و هياهو ى شهر گاهى نگاهتان به آسمان افتاده باشد. آسمان شهرهاى بزرگ ايران ديگر همانند گذشته ها صاف نيست. وقتى كه شهروندان تهرانى به افق شرقى خود نگاه مى كنند ديگر دماوند مظهر پايدارى سرزمينمان را راست قامت و زيبا با قله اى پوشيده از برف نمى بينند. مدت ها است كه به علت گسترش غيرمنطقى شهر تهران و توليد غيرصحيح ماشين هاى پرمصرف آسمان شهر تهران طراوت خود را از دست داده است، ديگر همچون گذشته ها شب ها نمى توانيد نقش راه شيرى را به زيبايى كامل نظاره كنيد..
هنگامى كه خواجه نصيرالدين طوسى در نيمه دوم قرن هفتم هجرى قمرى بزرگترين رصد خانه منطقه را مى ساخت به اين مى انديشيد كه هم اكنون نجوم رصدى ايران در بالاترين سطح دنيا قرار دارد. بدون شك پندار اين دانشمند بزرگ ايرانى اشتباه نبوده است اما اين افتخارات بزرگ ايران كه در سده هاى گذشته در ايران زمين به دست آمده است هم اكنون تنها تكيه گاه فرهنگى و علمى ما ايرانيان است. هنگامى كه بنياد بزرگ علمى رصد خانه مراغه پس از بيش از دو دهه تلاش و كوشش ساخته شد چندين رصدخانه، همچون رصدخانه هاى هندوستان و استانبول به تقليد از رصدخانه مراغه ساخته شدند. تا مدت ها رصدخانه مراغه از دقيق ترين و مهم ترين رصدخانه هاى جهان بوده است.
خوشبختانه در طول دهه پنجاه با كاوش هايى كه به سرپرستى دكتر پرويز ورجاوندانجام شد باقيمانده هاى اين بنا مرمت شده است. هم اكنون بزرگترين تلسكوپ ايران در نزديكى همين تپه و در سى كيلومترى شهر تبريز قرار دارد. رصدخانه دانشگاه خواجه نصير الدين تبريز دو تلسكوپ بزرگ به قطر هاى 60 و 40 سانتيمتر دارد. در حالى كه قطر آينه تلسكوپ بزرگ ترين تلسكوپ هاى دنيا به ده متر رسيده و در كشورهاى همسايه ايران همچون ارمنستان قطر شيئى بزرگترين تلسكوپ 5/2 متر است و كشور جنگ زده عراق در حال ساخت رصدخانه اى با تلسكوپ سه مترى است. ديگر نمى توان گفت كه همچون گذشته كشور ما در بين صاحبان بزرگترين رصدخانه هاى دنيا قرار داردمتاسفانه كشور ما همچون گذشته ديگر آن اقتدار جهانى را در نجوم رصدى ندارد . خبر تاسيس و ساخت رصدخانه ملى ايران در سال 1382 جامعه نجومى و به طور كلى جامعه علمى كشور را بسيار اميدوار و خوشحال نمود.

1-3-6-2-1- استادان و بزرگان
ايرانيان همچون در رشته هاى پزشكى و مهندسى در زمينه فيزيك و نجوم نيز نوابغ بزرگى دارند كه هم اكنون در بهترين مراكز علمى دنيا مشغول به فعاليت هستند. از اين جمله در خارج از كشور مى توان به دكتر فيروز

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
نادرى رئيس كل ماموريت هاى مريخ سازمان فضايى ايالات متحده(ناسا)، دكتر بهرام مبشر كارشناس ارشد موسسه علوم تلسكوپ فضايى هابل، دكتر فرهاد يوسف زاده اختر فيزيكدان و استاد دانشگاه نوردوسترن آمريكا و

دكتر محمد حيدرى ملايرى اخترشناس رصدخانه پاريس اشاره نمود. در داخل ايران نيز استادان و محققان بزرگى در زمينه نجوم مشغول به فعاليت هستند. هم اكنون بيش از 50 اختر فيزيكدان حرفه اى و دانشجوى دكتراى نجوم در كشور وجود دارد. سرآمد آنها سه تن از اساتيد فيزيك هستند كه به درجه استادى (پروفسورى) نائل شده اند. اين سه نفر عبارتند از: «دكتر يوسف ثبوتى رئيس اسبق انجمن نجوم ايران و بنيانگذار و رئيس فعلى مركز تحصيلات تكميلى زنجان، دكتر رضا منصورى رئيس انجمن فيزيك ايران و معاون پژوهشى وزارت علوم ، فناورى و اطلاعات و دكتر عبدالله رياضى كيهان شناس و استاد دانشگاه شيراز.
دكتر يوسف ثبوتى پس از گذراندن دوره هاى كارشناسى فيزيك و كارشناسى ارشد ژئوفيزيك چند سالى با رصدخانه «يركيز» آمريكا همكارى كرد.دكتر ثبوتى دکترای اخترفیزیک خود رادر دانشگاه شيكاگو اخذ كرد. او از سال 1339بيش از سه دهه در دانشگاه هاى شيراز و تحصيلات تكميلى زنجان به تدريس پرداخت و در اين مدت منجمان بسيارى را تربيت كرد. در سال 1381 در كنفرانس فيزيك ايران هفتادمين سالگرد تولد ايشان كه همزمان با هفتادمين سالگرد تاسيس انجمن فيزيك ايران بود جشن  دهه 1960 گرفته شد و از چهل سال فعاليت علمى ايشان تقدير شد.او با «چاندر اسكار» دانشمند بزرگ هندوستانى در پروژه ستاره هاى دوتايى همكارى داشته است. دكتر ثبوتى گام هاى بزرگى در طول چهل سال فعاليت علمى خود در راه پيشرفت و اشاعه فيزيك و نجوم حرفه اى در ايران برداشته است.

1-3-6-2-2- انجمن نجوم ايران
انجمن نجوم ايران كه تا پيش از سال 1373 به عنوان يكى از كميته هاى انجمن فيزيك ايران فعاليت مى كرد در اين سال مستقل شد. بودجه انجمن نجوم همانند ديگر انجمن هاى علمى كشور از سوى وزارت علوم، تحقيقات و فناورى پرداخت مى شود. حاميان مالى انجمن نجوم نهاد رياست جمهورى و مركز مطالعات و همكارى هاى علمى بين المللى وزارت علوم هستند. اعضاى هيات مديره انجمن هر سه سال يك بار توسط اعضاى انجمن انتخاب مى شوند. هيات مديره كنونى عبارتند از: « دكتر خالصه، دكتر عجب شيرى زاده، دكتر وصالى، دكتر نصيرى قيدارى و دكتر خصالى.» رئيس كنونى انجمن نجوم دكتر «سعدالله نصيرى قيدارى» عضو هيات علمى دانشگاه زنجان است. شاخه آماتورى انجمن نجوم ايران در سال 1381 تشكيل شده است. وظيفه شاخه، پيگيرى و انجام فعاليت هاى نجوم آماتورى در ايران، ایران،برنامه هاى اصلى شاخه آماتورى در طول سال، برگزارى گردهمايى سالانه منجمان آماتور کارگاه ملی نجوم آماتورى (كنام)، نشست ماهانه باشگاه نجوم و رقابت رصدى ماراتن مسيه است. شاخه آماتورى، به صورت هيات مديره اى اداره مى شود و داراى يك سرپرست

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
است. سرپرست شاخه آماتورى دكتر منصور وصالى عضو هيات علمى دانشگاه تربيت دبير شهيد رجايى، عضو هيات مديره انجمن نجوم و سردبير ماهنامه نجوم است. شاخه آماتورى گروه هاى نجومى را در راه پيشرفت
نجوم آماتورى ايران هماهنگى و هدايت مى كند تا از ميان آنها، منجمان حرفه اى و استادان نجوم آينده كشور را به وجود آورد.

1-3-6-2-3- رصدخانه ملى ايران
پس از چندين سال بحث و بررسى درباره ساخت يك رصدخانه ملى در كشور سرانجام هيات دولت درآخرين روزهاى سال 1382 بودجه تحقيقاتى اين طرح ملى را به تصويب رساند. قرار است كه طى پنج سال آينده اين رصدخانه در يكى از مناطق كاشان، قم، كرمان و توس ساخته شود. مبناى تعيين مكان رصدخانه، بررسى داده هاى رصدى گروه هاى تحت نظر كميته رصدخانه ملى است كه طى 4 سال در اين مناطق به رصد مى پردازند. پيرو تصويب طرح رصدخانه ملى در جلسه 20/12/1382 هيات دولت، وظايف و اختيارات كار گروه رصدخانه ملى را به شوراى راهبرى طرح رصدخانه ملى انتقال داده است. اعضاى شوراى راهبرى رصدخانه ملى ايران كه وابسته به وزارت علوم، تحقيقات و فناورى است عبارتند از: «دكتر منصورى (رئيس شورا)، دكتر ثبوتى، دكتر كياست پور، دكتر قنبرى، دكتر نصيرى قيدارى و دكتر راهوار.» برطبق برنامه قرار است تلسكوپ رصدخانه كه بين 2 تا 3 متر قطر دارد پس از پايان كار تحقيقات رصدى منطقه اى، خريدارى شود و حداكثر تا سال 1388 رصدخانه ملى ساخته شود.

1-3-6-2-4- رصدخانه هاى ايران
تعداد رصدخانه هاى فعال ايران هم اكنون بيش از 20 عدد است كه در شهرهاى تهران، تبريز، مشهد، شيراز، اصفهان، اهواز، كاشان، كرمان، گرگان، يزد، دامغان، زنجان، ايلام، كرمانشاه و چندين شهر ديگر ايران قرار دارند. اين رصدخانه ها با جنبه هاى تحقيقى، آموزشى و تفريحى به فعاليت مى پردازند. پس از رصدخانه تبريز كه بزرگ ترين مركز نجوم رصدى كشور است رصدخانه ابوريحان بيرونى با تلسكوپ 50 سانتى مترى بازتابى و رصدخانه هاى دانشگاه كاشان و زنجان با تلسكوپ هاى 40سانتيمترى بزرگ ترين رصدخانه هاى كشور هستند. بزرگ ترين رصدخانه شكستى ايران به قطر شيئى 18 سانتى متر در مركز نجوم مرقد مطهر شاه عبدالعظيم حسنى در شهررى قرار دارد. رصدخانه هاى بزرگ كشور علاوه برتلسكوپ داراى امكانات جانبى همچون تاج نگار، فتومتر، اسپگتروف، دوربين هاى مخصوص عكاسى و فيلترهاى مختلف هستند.

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
در تهران چهار مركز نجومى فعال وجود دارد. اين مراكز عبارتند از: «رصدخانه مركز نجوم آستان مقدس حضرت عبدالعظيم، رصدخانه مركز نجوم زعفرانيه وابسته به كانون پرورش فكرى كودكان و نوجوانان، آسمان نماى سازمان جغرافيايى نيروهاى مسلح و مركز علوم و ستاره شناسى تهران (رصدخانه نياوران) وابسته به شهردارى تهران. »

1-3-6-2-5- تنها نشريه اخترشناسى ايران
در مهر ماه سال 1370 تعدادى از استادان فيزيك و علاقه مندان به نجوم نخستين ماهنامه ويژه اخترشناسى كشور را با نام «نجوم» منتشر كردند. اين افراد عبارت بودند از: «دكتر منصورى، دكتر محمدرضا حيدرى خواجه پور، فريدون پيرزاده، بابك سدهى، توفيق حيدرزاده و منصور وصالى. شركت زروان اولين شركت كشور كه به ساخت و راه اندازى رصدخانه و آسمان نما در ايران مى پردازد ناشر اين ماهنامه است. اولين سردبير نجوم دكتر توفيق حيدرزاده است كه در سال 1378 به ايالات متحده رفت و دوره دكتراى تاريخ علم با گرايش نجوم را گذراند. پس از آن دكتر منصور وصالى سردبير ماهنامه شد كه هم اكنون نيز در اين سمت به فعاليت خود ادامه مى دهد. اين نشريه تخصصى به صاحب امتيازى و مدير مسئولى دكتر رضا منصورى، پس از 13 سال انتشار تنها نشريه اخترشناسى ايران است كه به مسائل عمومى و تخصصى نجوم و علوم فضا مى پردازد. ماهنامه نجوم داراى سايتى دو زبانه به همين   نام است که مهم ترين و پربيننده ترين سايت نجوم در خاورميانه است كه داراى آخرين اخبار و اطلاعات نجومى است.

1-3-6-2-6- بازار نشر
بازار نشر كتاب هاى نجومى آن قدر هم خوب نيست. سهم كتاب مرتبط با نجوم در ميان هزاران عنوان كتابى كه تاكنون در ايران به چاپ رسيده است تنها بيش از 100عنوان است. موضوعات كتاب ها عمدتاً درباره، اختر – فيزيك، كيهان شناسى، تاريخ نجوم، ابزارآلات رصدى، نجوم محاسباتى، آموزشى کودکان ،احكام نجوم، نجوم آماتورى، سياره شناسى و علوم فضا است. بيشتر كتاب هاى بازار نشر نجومى ترجمه شده است كه در آن ميان كتاب هاى كيهان شناسى مخاطبان بيشترى را دارا هستند. تيراژ اين گونه كتاب ها همانند تيراژ ديگر كتاب هاى كشور به نسبت استانداردهاى جهانى پائين است و در بهترين حالت بالاترين ميزان نشر يك كتاب نجومى و مرتبط با آن شايد به 10000 عدد برسد كه البته به ندرت اين اتفاق مى افتد. آمار بيشترين چاپ كتاب نجومى متعلق است به كتاب «نجوم به زبان ساده» كه به چاپ دهم رسيده است. بهترين مكان هاى پيدا كردن كتاب هاى نجومى و فيزيكى كتاب فروشى هاى جلوى دانشگاه تهران، فروشگاه هاى شهركتاب، نمايشگاه بين المللى سالانه كتاب و دفاتر فروش انتشاراتى هاى كتاب هاى علمى است.

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
1-3-6-2-7- …
اتفاق مهمى در سال 1378 در ايران رخ داد كه باعث شكوفايى و رشد همه جانبه نجوم در سرتاسر ايران شد. دنيا در 11 آگوست سال 1999 شاهد يك … كامل بود كه ايران بهترين منطقه براى رصد اين گرفت بود. اين واقعه مردم كشورمان را به ديدن پديده اى دعوت كرد كه شايد تا به حال شاهد آن نبوده اند. البته پيش از آن در سال 1374 … در بيرجند اتفاق افتاده بود اما تاكنون بدين وسعت بررخداد چنين پديده اى تبليغات عمومى

نشده بود. موقعيت برتر ايران نسبت به ديگر كشورها منجر به سفر تعداد بسيارى منجم و جهانگرد خارجى به ايران شد. اغلب آنها به شهر اصفهان كه در نوار اصلى گرفت خورشيد قرار داشت رفتند تا در ميدان نقش جهان كه روزگارى در عصر صفويان زمين چوگان بود شاهد زيباترين پديده طبيعى جهان باشند. مهم ترين منجمى كه به ايران سفر كرد« آلن هیل» يكى از دو كاشف پرنورترين دنباله دار قرن بود كه به دعوت يكى از مراكز فرهنگى و علمى ايران بى سر و صدا به كشور دعوت شد و پس از چند روزى اقامت، از كشور خارج شد. در ميان ميهمانان خارجى كه به ايران آمده بودند يك نفر براى دوست داران فضا كاملاً آشنا است، «بروس مكندرلس» همان فضانوردى است كه براى اولين بار بر روى جت پك (صندلى فضايى) نشست و از فضاپيما خارج شد و در فضا حركت كرد.
پس از … 1378 تعداد علاقه مندان نجوم در كشور بسيار بيشتر از گذشته شد و گروه هاى نجومى مختلفى در اقصى نقاط كشور و اغلب بدون حمايت دولتى تشكيل شدند. از اتفاقات مهم پس از كسوف، بالاتر رفتن ميزان پخش برنامه هاى تلويزيونى دوبله شده خارجى مرتبط با نجوم و فضا بود. مهم ترين برنامه نجومى كه
تاكنون در تلويزيون ايران ساخته شده و هم اكنون نيز پخش آن ادامه دارد برنامه زنده «آسمان شب» به تهيه كنندگى سياوش صفاريان پور است. در اين برنامه كه هم اكنون سرى چهارم آن در حال پخش است (روزهاى فرد ساعت 30/10دقيقه شب از شبكه چهارم) كارشناسان نجوم به صحبت درباره مسائل متنوع نجوم و فضا و آخرين اخبار اكتشافات فضايى مى پردازند. برنامه آسمان شب از پربيننده ترين برنامه هاى علمى صدا و سيما است كه جنبه آموزشى و ترويج علم دارد.

1-3-6-2-8- نجوم آماتورى
در كل كشور بالغ بر پانصد منجم آماتور در قالب بيش از 40 گروه نجومى به فعاليت هاى رصدى مشغول هستند. غالب اين منجمان را دانشجويان و دانش آموزان تشكيل مى دهند كه فعاليت هاى نجومى را در قالب فعاليت هاى درون مدرسه اى، دانشگاهى و يا به صورت گروه هاى مستقل انجام مى منجمان آماتور ايرانى در استفاده از رصدخانه هاى ايران داراى محدوديت هايى هستند. دهند. متاسفانه مكان كنونى اكثر رصدخانه هاى كشور در

رصدخانه دزفول                                                                                                                                                               نجوم
داخل شهرها و در ميان آلودگى نورى روبه گسترش تمدن شهرى است. به غير از اين مسئله كه گريبانگير تمامى منجمان و حتى استادان نجوم كشور است، مشكل ديگر منجمان آماتور عدم امكان استفاده از امكانات رصدخانه ها است كه عمدتاً تنها در اختيار گروهى از دانشجويان و استادان دانشگاه است. البته اين نكته محرز است كه تلسكوپ ها و ديگر وسايل جانبى آن به طور حتم بايستى توسط نيروى متخصص استفاده شود اما تا وقتى كه به يك منجم آماتور تنها آموزش تئورى داده شود در حالى كه هيچ گاه به رصدخانه نيامده است و در پروژه هاى جدى شركت نداشته است او در همان جايگاه خود خواهد ماند و پيشرفت نخواهد كرد.

در حالى كه بيابان ها و كويرهاى ايران به دليل درجه بالاى تاريكيشان از بهترين سايت رصدى هستند تنها دو، سه رصدخانه كشور در خارج از شهرها ساخته شده است و رصدخانه اى در حاشيه يا درون دو كوير بزرگ ايران، دشت لوت و كوير سمنان كه از تاريك ترين نقاط دنيا است وجود ندارد. منجمان آماتور ايرانى به صورت گروهى به خارج از شهرها و به ميان طبيعت هاى بكر و دست نخورده مى روند. آنها به دور از آلودگى هاى مختلف نورى، هوايى و صوتى و در سكوت طبيعت به رصد زيباترين جلوه هاى هستى مى پردازند. سايت هاى رصدى منجمان عمدتاً در بيابان ها، دشت ها، مناطق مرتفع و كويرها است كه داراى افق هاى باز هستند.

1-3-6-2-9- ابزار رصدى
ابزار رصد منجمان ايرانى تلسكوپ ها و دوربين هاى دو چشمى بسيارى است كه در بازار نجومى ايران به صورت تقريباً مناسب يافت مى شود. به غير از توليدات داخلى عمده بازار رصدى ايران از دبى، روسيه، ايالات متحده و چين وارد كشور مى شود. در كشور تنها يكى دو شركت دولتى به مونتاژ دوربين هاى دوچشمى و تلسكوپ مى پردازند.
منجمان تازه كار به علت ارزانى و ساده بودن كار از دوربين هاى دوچشمى 60*20و 70*15 استفاده مى كنند. همچنين بيشترين ميزان استفاده از تلسكوپ ها مربوط است به تلسكوپ هاى 4 تا 5 اينچ.

,………………………….

 فهرست مطالب:
مقدمه
اهمیت موضوع و دلایل انتخاب آن
فصل اول:    
مطالعات پایه    
1 . 1)مطالعات جغرافیایی،اقلیمی،اجتماعی و فرهنگی و….
1 . 2)مطالعات پیرامون نجوم
1 . 2 . 1)مفاهیم پایه و اطلاعاتی از دانش ستاره شناسی
جهان،ستارگان،منظومه شمسی،خورشید،سیارات،سیارکها،اقمار،ستارگان دنباله دار،شهاب سنگها،سیاره زمین،اثرات معلول،چرخش زمین،حرکت انتقالی به دور خورشید،ساکن نبودن زمین
چشم غیرمسطح چه می بیند؟
1 . 2 . 2)پیشینه پژوهشهای دانش ستاره شناسی در سرزمین ایران
الف)پیش از اسلام؛
دنیای اساطیر ایرانی و علم نجوم؛
-روحانیت و علم نجوم
فصل دوم:    
مطالعات کالبدی و برنامه ریزی طرح    
مکانیابی رصدخانه
2 . 1)لزوم پژوهش برای مکانیابی رصدخانه به همراه معرفی چند نمونه رصدخانه خارجی
2 . 2)پارامترهای مهم در مکانیابی رصدخانه
2 . 3)جدول استانداردهای مکانیابی رصدخانه
2 . 4)مکان یابی رصدخانه ملی ایران
2 . 5)پلانتاریم
فصل سوم:    
طراحی    
3 . 1) شرح  فضاها و استانداردها
3 . 2 )برنامه فیزیکی
3 . 3 )تجزیه و تحلیل سایت و مکان یابی
3  . 3 . 1)انتخاب بستر فیزیکی طرح
3 . 3 . 2)دستریسها
3 . 3 . 3)مکان یابی
3 . 3 . 4)سد کینه ورس
3 . 4)دیدگاهها و رویکردهای نظری طراحی:
3 . 5)سازه مجموعه
3 . 6 )نیازهای فنی طرح
3 . 7)تعیین جهت استقرار ساختمان
3 . 8)ساختار طرح پلانتاریوم مجموعه
ضمائم:
نقشه ها و مدارک طراحی
منابع و مآخذ    

بخشی از مطالب:

مقدمه:
اهمیت موضوع و دلایل انتخاب آن
با نگاهی به گذشته کشور عزیزمان  ایران،به این نکته می رسیم که تا همین چند قرن پیش،ایران یکی از چند مرکز مهم تولید علم در جهان بوده است.در واقع با ورود اسلام به ایران و تشویق علم آموزی و اکتشاف در چگونگی آغاز و انجام این جهان در معارف دینی،مسلمانان در قرن اولیه هجری تا به حال به طور پیوسته در کسب علم و دانش کوشیده اند.حال بگذریم از این نکته که در برهه ای از زمان،بسیار پرتحرک و در برهه ای دیگر،بنا بر علل سیاسی و روی کار نبودن دولت مرکزی نیرومند از این كار بازمانده اند؛تاریخ علمی کشورمان با داشتن بزرگانی چون؛زکریاي رازی، فارابی،دکترحسابی ،ابن سینا،خیام،ابوریحان بیرونی،خواجه نصرالدین توسی،شیخ بهایی و صدها دانشمند و پژوهشگر و ادیب و عارف دیگر،دلیل محکمی بر این ادعاست.نجوم از جمله علومی بوده است که از همان آغاز تمدن شهرنشینی ایران یعنی تمدنهای پیش از دو هزارسال قبل از میلاد منجمله ایلام و سایر تمدنهای اطراف آن نضج یافته است.در این مدت طولانی تا این زمان همواره ایرانیان بنابر دلایل مختلفی که در ادامه خواهد آمد توجه ویژه ای به علم نجوم داشته اند که رصدخانه مراغه در واقع نمونه  مهم آن است.برای پی بردن به اهمیت مرکز علمی رصدخانه  مراغه همین بس که بدانیم پایه گذاری رصدخانه مراغه به گونه یک بنیاد عظیم پژوهشی و آموزشی از قرن هفتم هجری و نقش مهم آن در گردآوردن گروهی بزرگ از دانشمندان و دانش پژوهان و دانشجویان از یک سو و تمرکز دادن کتابها و مدارک و اسناد علمی معتبر در آن و فراهم ساختن موجبات پژوهش در جوی آرام و بهره مند از تمامی امکانات لازم و بالاخره عرضه ساختن بررسی ها و کشفیات این بنیاد علمی در جهان آن روز موجبات آن را فراهم ساخت تا شهرت این مرکز علمی به بیشتر سرزمینها بپیچد و توجه بسیاری از سرزمین ها را به خود جلب نماید تا جائیکه بیشتر حکمرانان و محققان آرزو می کردند تا بتوانند نظیر چنین چیزی(مرکزی)را در سرزمین خویش بر پا سازند.
با عنایت به ضرورت معرفی این گذشته پر بار به نسل جوان امروزی،تشویق و ترغیب آنان به ادامه راه گذشتگان و نیز ایجاد مرکزی برای رصد اجرام آسمانی،تحقیق و پژوهش،برگزاری همایش ها و کنفرانسهای علمی و پژوهشی و ایجاد یک مرکز مطالعات نجوم و اخترشناسي دراین منطقه(جنوب فارس)و در شهري چون خنج با پیشینه تاریخی کهن که در مسیر اتصال دو قطب علمی شمال و جنوب کشور است ضروری می نماید.در طراحی این مجموعه باید تاسیسات جنبی را طراحی کرد که می تواند گذشته تاریخی پرشکوه علم نجوم ایران را به بازدید کنندگان در سطح های مختلف و با دانستنی های متفاوت اطلاعات ارزنده ای را انتقال داد.با ایجاد این واحدها،برداشتی متفاوت برای همه بازدید کنند گان در زمینه های علوم ستاره شناسی کهن ایران و سير چگونگی آن بدست خواهد آمد.محققان و پژوهشگران نیز خواهند توانست با استفاده از امکانات فراهم آمده در این مجتمع علمی به کار پژوهشهای ارزنده ای در زمینه علم ستاره شناسی و رشد تکاملی آن بپردازند و بسیاری از نکات تاریک و ناشناخته را روشن کنند،همچنین با ایجاد یک تالار کوچک کنفرانس،امکان برگزاری سمینارهای علمی و تبادل نظر در زمینه ستاره شناسی و تاریخ علم نجوم در ایران فراهم خواهد آمد.
با ایجاد یک پلانتاریوم نیز موجبات آن فراهم خواهد گشت تا بازدید کنندگان از مجموعه بتوانند با مشاهده آن شناختی مطلوب از آسمان بدست آورند.باشد که این خود موجب آن گردد تا شوق تحقیق در کارهای ستاره شناسی که پس از دورانهای شکوفایی گذشته امروز از جانها بیرون رفته است دوباره در میان جوانان این مرز و بوم زنده شود.از طرفی ایجاد چنین مجموعه ای می تواند در جلب توریست نیز موثر باشد و ضمن رونق بخشیدن به اقتصاد شهر با توجه به بناهای تاریخی شهر،موجب رونق صنعت جهانگردی شود.جدا از مطالب فوق باید به این نکته توجه داشت که اصولا تحقیق درباره علوم زیر بنایی چون نجوم جزء شاخص های توسعه کشورها به حساب می آید،بنابراین پرداختن به مسائلي همچون علم نجوم می تواند روح تحقیق و توسعه را در ملت ها پرورش دهد.

مطالعات پیرامون نجوم

 مفاهیم پایه و اطلاعاتی از دانش ستاره شناسی:

جهان:
جهان مرکب از ستارگان،سیارات،ستارگان دنباله دار و اجرام آسمانی دیگر است.چشم غیر مسلح می تواند خورشید،چند سیاره،یک قمر،چند هزار ستاره،ابر های شهاب و گهگاه ستاره ای دنباله دار را روئیت کند. این اجرام آسمانی اجزایی هستند که جهان را تشکیل می دهند،کم و بیش به جهان صورتی که خانه ها، مساجد،بیمارستانها و گرد شگاهی،اجزاء تشکیل دهنده یک محله هستند.این اجزاء جمع آمده اند تا بقای جهان را رقم زنند.سیارات،سیارکها،اقمار،ستارگان دنباله دار و شهاب سنگها،به دور ستاره منفردی می گردند. ستاره ای که خورشیدش می نامیم.اینها همه با همه منظومه شمسی را تشکیل می دهند.خورشید و میليونها ستاره دیگر،اجتماعی از ستارگان را پدید می آورند که به کهکشان راه شیری معروفند.قطر کهکشانها تقریباً صد هزار سال نوری است.کهکشانی،مجموعه ای از میلیونها ستاره است که بعضی از آنها به مراتب از خورشید بزرگتر و برخی دیگر به طور قابل ملاحظه ای کوچکترند.

ستارگان:
ستارگان گوی های بزرگی از گاز بسیار گرم هستند که به واسطه نورشان می درخشد.دمای آنها در سطح هزاران درجه است.در واقع دمایشان بیشتر است.
ستارگان در فضا حرکت می کنند،لذا حرکت آنها به آسانی مشهود نیست.در یک سال هیچ تغییری در وضعیت نسبی آنها نمی توان رديابي کرد.حتی در هزار سال نیز حرکت قابل ملاحظه ای در آنها قابل مشاهده نیست.بی ثباتی ظاهری ستارگان موجب شده است که نامي به آنها اطلاق شود.فاصله بین ستارگان خیلی بیشتر از فواصل میان سیارات است.حتی نزدیکترین ستاره به خورشید،در فاصله 450 هزار واحد نجومی است(فاصله زمین از خورشید 150 میلیون کیلومتر است این فاصله را واحد نجومی می نامند).

منظومه شمسی:
نام منظومه به خاطر نظم خاصی که بر این مجموعه حاکم است،انتخاب شده و صفت شمسی حاکی از آن است که در این مجموعه خورشید،فرمانروا است.در حدود 9 / 99 در صد همه ماده این منظومه در خورشید مجتمع است.حاصل این توزیع جرم این است که خورشید بی جرم تقریباً ساکن است و همه اجرام سبك تر در گرد آن می گردند.

منظومه شمسی از عناصر زیر تشکیل شده است:
خورشید،سیارات،سیارکها،چندین ماه که به اقمار مشهوراند و دور سیارات می گردند،ستارگان دنباله دار که  گهگاه ظاهر می شدند و تعداد بسیار زیادی شهاب وار.خورشید ستاره ای است که زمین و سیارات دیگر دور آن می گردند و از آن کسب نور و حرارت می کنند.حجم خورشید چندین هزار برابر حجم زمین و فاصله اش تا زمین 129 میلیون کیلومتر است و نور آن در مدت قریب به 8  دقیقه به زمین می رسد.

سیارات:
فاصله سیارات نسبت به یکدیگر ثابت نیست و مکان خود را در آسمان تغییر می دهند و دو حرکت دارند: حرکت انتقالی به دور خورشید و حرکت وضعی به دور خود.
سیاراتی که به دور خورشید می گردند به ترتیب فاصله از خورشید عبارتند از:
1)عطارد(تیر)  2)زهره«ناهید»   3)زمین   4)مریخ(بهرام)   5)مشتری    6)زحل(کیوان)          7)اورانوس        8)نپتون      9)پلوتون
سیارات از خود نوری ندارند و از خورشید کسب نور می کنند.

سیارکها:
سیارکها اجرام جامد کوچکی با شکلهای نامنظم هستند که مانند سیارات بزرگ به دور خورشید می کردند و تفاوت عمده آنها با سیارات در اندازه آنهاست.بزرگ ترین سیارک،قطری برابر با 800 کیلومتر دارد و برخی قطری معادل 2 کیلومتر دارند.تخمین زده می شود که  با یک الکتروسکوپ بزرگ می توان بیش از 100هزار سیارک را مشاهده كرد.

اقمار:
شش سیاره از نه سیاره بزرگ(زمین،مریخ،مشتری،زحل،اورانوس،نپتون)هر کدام یک یا چند ماه دارند که به دور آن ها می گردند،اینها اقمار نامیده می شوند.این سیارات کوچک غیر از حرکت به دور خود،دو حرکت دیگر هم دارند،یکی به دور سیارات و دیگری به دور خورشید.زمین فقط یک ماه دارد در حالی که مشتری 14 ماه دارد،تا به حال نيز 34  قمر کشف شده است.

ستارگان دنباله دار:
ستارگان دنباله دار اجرام آسمانی با شکل منحصر به فرد و اندازه ای بزرگ هستند که گهگاه ظاهر می شوند.یک ستاره دنباله دار تشکیل شده است از یک کره نورانی یا راس که به استوانه ای دقیق و دوار به نام دنباله متصل است.راس ممکن است به بزرگی خورشید به نظر آید و دنباله،قوسی را در آسمان رسم کند. ستاره دنباله دار که به چشم برهنه،چون ماه بی حرکت به نظر می آید در واقع با سرعت صدها کیلومتر بر ثانیه حرکت می کنند.سرعت دقیق آن را می توان از دور با تغییر مکان آن نسبت به ستارگان ثابت تعیین کرد.کمتر از 700 ستاره دنباله دار شناخته شده اند و هر ساله نیز چندین ستاره دنباله دار جدید کشف می شوند،اکثریت آنها به قدر ی کم سو هستند که به چشم برهنه مرئی نیستند.ستارگان دنباله دار بزرگ نادرند.
اینها به طور متوسط یکی دو بار در طول عمرشان پدیدار می شوند.

شهاب وارها:
شهاب وارها معمولاً اجسام جامد ریزی(به اندازه ته سنجاق)هستند که در فضا حرکت می کنند.گهگاه گروهی از شهابوارها جذب زمین شده و در جو مي افتند.گرمایی که  در این برخورد ایجاد می شود جسم را می سوزاند و غبار حاصل از این سوختن به زمین سقوط می کند.هر ساله صدها تن غبار شهابي بر سطح زمین می تابد.در موارد نادر شهاب وارهای بزرگتر قبل از آنکه کاملاً تحلیل روند به سطح زمین می رسند.پدیده نورانی که از ورود شهاب وارها به جو زمین نتیجه می شود«تیر شهاب»نامیده می شود که درخشش آن ممکن است چند ثانیه دوام آورد.

اثرات معلول چرخش زمین:
چندین اثر مستقیماً معلول چرخش زمین هستند:
الف )توالی شب و روز
ب )صلب بودن محور زمین،محور زمین زاویه میان خود را با صفحه مدار حفظ می کند و پیوسته رو به سوی ستاره جديدی است.محور زمین نیز مانند محور زیر تلسکوپ دارای حرکت تقویمی است.
پ )یک نیروی گریز از مرکز که در استوا بیشترین نیرو و در قطب صفر است و در هر جسمی که بر روی زمین واقع است وارد می آید.
ت )پخ بودن زمين در قطب ها احتمالاً معلول این چرخش در زمانی بود که سطح زمین هنوز حالتی مایع یا شکل پذیر داشته است.
ه)حرکت انتقالی به دور خورشید:زمین به دور خورشید بر خلاف عقربه های ساعت می گردد.

ساکن نبودن زمین:
زمین به هیچ وجه پایگاه خوبی برای رصدهای نجومی نیست!اشکال اصلی،ساکن نبودن آن است و همه رصدها را باید به خاطر این حرکت تصحیح کرد به علاوه حرکتش ساده نیست،بلکه ترکیب بسیار پیچیده ای از دست کم شش حرکت اساسی است:
1 )زمین به دور محورش دوران می کند(روزی یکبار)
2 )محور زمین برگرد خورشید می گردد(سالی یکبار)
3 )محور زمین حرکتی تقویمی دارد.
4 )محور زمین حرکتی رقص دارد(رقص محوری)
5 )خورشید به همراه زمین و سیارات دیگر در میان خوشه محلی ستارگان با سرعت 2 کیلو متر در ثانیه حرکت می کند.
6 )خوشه محلی ستارگان؛با سرعتی حدود چند صد کیلومتر بر ثانیه بر گرد مرکز کهکشان می گردد.
حواس آدمی این حرکات را در نمی یابد همان طوری که در ترنی که با حرکت یکنواخت پیش می رود مسافران سرعت آن را حس نمی کنند.تنها در هنگامی که حرکت جرمهای مساوی دیگر اندازه گیری می شوند باید حرکت زمین را به دقت تمام در نظر گرفت.

 چشم غیر مسطح چه می بیند:
موارد زیر با چشم برهنه در یک شب صاف و دور از نور چراغهای شهر قابل روئيتند:
الف )حدود 2 تا 4000 ستاره در هر نیمکره آسمان؛
ب )چند سیاره که از میان ستارگان می گردند و هر سیاره سرعت خاص خود را دارد؛
پ )پنج تا ده شهاب در هر ساعت که هر یک آسمان را طی می کنند و  برای لحظه ای چند به دنبال خود اثری از نور بجای می گذارند.
تمام ستاره دنباله دار واقعاً پر نور،یکی دوبار در طول یک عمر قابل مشاهده اند.

پیشینه پژوهش های دانش ستاره شناسی در سرزمین ایران

الف)پیش از اسلام
دنیای اساطیر ایرانی و علم نجوم
صافی آسمان ایران و درخشش چشم گیر ستارگان را در بخش وسیعی از این سرزمین یکی از عوامل مهم در زمینه جلب توجه ایرانیان به پژوهش در زمینه های فلکی و ظهور علم نجوم می توان دانست.ایرانیان جزء نخستین كسانی هستند که میان نمودهاي آسمان و جنبه های معنوی و یزدانی پیوندی برقرار ساخته اند كه این ویژگی را به روشنی در فرهنگ اساطیری این مردم می توان مشاهده کرد.در آیین های کهن ایران چون مهر پرستی،فردا پرستی و بالاخره آئین یکتاپرستی،همه چیز،آسمان و خورشید و ماه و ستارگان جایگاهی خاص دارند تا جائیکه جایگاه ایزدان و فرشتگان را در آسمان ها دانسته اند و دست نیایش به سوی گنبد  دوار آسمان نیلگون،بلند می ساخته اند.
ذکر این نکته الزامی است که ویژگی خاص آسمان شفاف و درخشان ایران زمین که به خاطر ارتفاع بیش از چهارهزار پا از سطح دریا روشن تر و پرفروغ تر از سرزمین های پست و مه آلود می درخشد در پیشرفت سر دانش ستاره شناسی در فلات ایران بسیار موثر بوده است.
در فرهنگ ایرانی کوشش برای شناخت آسمان در دو قالب نمودار گشته است:
یکی قالب الهی برای پاسخ گفتن به معماهای آغاز و انجام جهان در زندگی و مرگ،دیگری قالبی مادی برای تعيین تاثیر سیار اسناد و ثوابت در زمین خاکی و زندگی آدمی،ادیان ایران به شکلی،بارزتر و قطبی تر دینمانی کوشید.از این در شکل گزارش را در هم آمیزند.

ب)روحانیت و علم نجوم :
بسیاری از مجموعه های کیهانی و کرات آسمانی از دیر باز شناخته شده بودند و برای هر یک از ایزدان و الهه نامگذاری شده بودند.کاربرد ستارگان در همه سرزمینهای باستانی،به دست کاهنان و مردان مذهبی سپرده شده بود.این پدیده در آئین مهر پرستی نمود واقعی خود را نشان می داد.
(منبع:تاریخ نجوم اسلامی– کرلو الفونسو نلینو–ترجمه احمد آرام،تهران 1349)

مطالعات کالبدی و برنامه ریزی طرح
مکان یابی رصدخانه
لزوم پژوهش برای مکان یابی رصدخانه
در زمانهای گذشته هر نقطه ای که در بررسی های ساده مناسب به نظر می رسید،رصدخانه ها را بنا می کردند.امروزه مسائل مختلفی در بر پایی یک رصدخانه مطرح شده که بدون درنظر گرفتن آنها،امکان تاسیس وجود ندارد.با پیشرفت تکنولوژی،ظرافت و دقت بکار رفته در ادوات و دستگاههای مختلف بیشتر می شود و به همان اندازه ارزش دستگاهها بالاتر می رود.به لحاظ پرهزینه بودن ساخت رصدخانه های بزرگ و حساسیت دستگاههای مورد استفاده لازم است احداث این رصدخانه در محل مناسب انجام گرفته و امکان سنجی دقیق تری که امروزه در دنیا مرسوم است صورت گیرد.به عنوان مثال؛هزینه ساخت تلسکوپ 10 متری کک   مبلغی معادل 80 میلیون دلار بود که تقریباً معادل بودجه یک کشور است.از بیشترین توان یک تلسکوپ هنگامی می توان استفاده کرد که شرایط پیرامون آن،از پوسته پوشاننده گرفته تا مکان جغرافیایی ویژه آنها، متناسب انتخاب شده باشند.منظور از مکان یابی،انتخاب مناسب ترین مکان از لحاظ پارامترهای هواشناسی و نجومی و محلی آن است.نصب و استقرار تلسکوپ های اپتیکی بزرگ که بتوان رصد ستارگان را با دقت و کیفیت بهتر نسبت به جاهای دیگر امکان پذیر سازد،مستلزم مطالعه دقیق درباره ی عوامل موثر در دید و سایر پارامترهای مکان یابی و استفاده از تجهیزات متنوع برای اندازه گیری این پارامترها می باشد.به این ترتیب،تردیدی نیست که برای استفاده و بهره برداری هر چه بیشتر از این ابزارها و مراقبت در نگهداری سرمایه کلانی که صرف آن شده بهترین مکان انتخاب شود تا از نظر بهره وری دچار مشکلی نشویم.جای مناسب برای یک رصد خانه اپتیکی،مکانی است که بیشترین شبهای صاف و بدون ابر را در طول سال داشته و واضح ترین تصاویر را از اجرم آسمانی بدهد.کیفیت تصویر در یک  تلسکوپ،وابسته به حرکت توده های هوا و تلاطم موجود در جو است.پژوهش هایی که در این زمینه صورت گرفته نشان می دهد که برای انتخاب یک نقطه باید مکان هایی را در نظر گرفت که بلندی آنها در نزدیکی اقیانوسها بیش از دوهزار متر و در داخل خشکی ها بیش از سه هزار متر از سطح دریاهای آزاد باشد.می توان تصور نمود که چون اتمسفر زمین مهمترین عامل در چگونگی تصویر اجرام آسمانی در یک تلسکوپ می باشد،برای رهایی از آن بهتر است از تلسکوپ در مدار زمین و یا ساخت یک رصد خانه در کره ماه استفاده نمود.در حقیقت،هم اکنون نیز بسیاری از پژوهشگران مشغول انجام چنین مطالعاتی می باشند ولی هزینه استفاده از راکت ها و قمرهای مصنوعی بسیار زیاد است و به تکنولوژی پیشرفته ای نیازمند می باشد.در ضمن زمینه ساز انجام چنین پژوه هایی رصد خانه های زمینی می باشند که راه را برای پژوه های کامل تر و مدرن تر باز می کنند.اتمسفر به راههای گوناگونی در رصدهای نجومی که روی زمین انجام می گیرد،اثر می گذارد.تغییر جهت انتشار نور و تغییر شدت نور رسیده به زمین از این مسئله ناشی می شوند.در مناطق خشک،سطح زمین در شب به سرعت سرد می شود و این انرژی فقط به مقدار بسیار کمی به وسیله هوای بدون بخار آب جذب می شود از این رو نزدیک سطح زمین هوا سردتر است ولی در لایه های بالاتر اتمسفر تغییرات دما بسیار کم می باشد(مگر اینکه وزش باد به قدر کافی باشد).در مناطق خشک، این کم شدن سریع دما در شب که مدت چند ساعت ممکن است دوام داشته باشد می رساند که توده اي از هوای سرد به محوطه مورد نظر در حال حرکت است و کم  شدن سریع دما همیشه با دید بد همراه است. حال آنکه دمای ثابت با افزایش بسیار کم دما در شب،دید خوب را به همراه دارد.تغییرات روزانه دما در محلی که مناسب رصدخانه باشد بایستی تا حد ممکن کمتر باشد.در درجه اول این تغییرات در شب می بایستی بسیار کم و ناچیز باشد که شکل آینه تلسکوپ در طول شب ثابت بماند و کوچک بودن این تغییرات در روز نیز سبب می شود تا از ذخیره گرما در داخل گنبد جلوگیری شود.به تجربه معلوم شده است که در قله کوه ها معمولاً تغییرات دما کمتر است و حال آنکه تپه های کوچک در یک فلات معمولاً کاهش زیاد دما را در شب نشان می دهد.تلسکوپ باید در بالای کوه و در نزدیکی پرتگاهی قرار داده شود که به سوی آن باد می وزد.چنین عملی آشفتگی هوای اطراف تسلکوپ را که ممکن است به خاطر توپوگرافی نامناسب بالای قله باشد،در نزدیکی دهانه تسلکوپ به حداقل می رساند.دوری از شهرها و مراکز صنعتی از شرایط اصلی انتخاب جای مناسب برای رصد خانه است.آلودگی هوا در نزدیکی مراکز تجمع نور چراغهای شهرها در شب سبب خطا در نتیجه رصدها می شوند و باید از آنها پرهیز نمود.در ضمن باید بتوان پیش بینی نمود که توسعه شهرسازی در آینده در آن حوالی رخ ندهد.از این رو انتخاب کوهی مرتفع در ناحیه ای با رطوبت کم با اینکه از نقطه نظر آسایش و زندگی برای پژوهشگران و کارکنان رصدخانه کمی مشکل خواهد بود ولی این امتیاز را نیز دارد که در آینده ای نزدیک شهری در حوالی آن به وجود نخواهد آمد.
به طور کلی از روی پژوهشهای انجام شده می توان گفت که یک رصدخانه پژوهشی،از شهری که دویست هزار نفر جمعیت دارد باید حداقل 25 کیلومتر و از شهر یک میلیونی حداقل 35 کیلومتر و از شهر چهار میلیونی حداقل 45 کیلومتر به دور باشد(9)،به طوری که همیشه اثر نور چراغ ها در شب در سمت الراس ناچیز و در چهل و پنج درجه از افق در سوی چشمه نور از یک دهم واحد قطر ستارگان کمتر باشد و این موضوع را می توان با یک نورسنج معمولی تحقیق نمود.در بعضی نقاط،رفت و آمد هواپیماها موجب اغتشاش در جو می شوند و ممکن است تا چند شب کار با تلسکوپ را بی فایده سازد.بنابراین عوامل مختلفی در انتخاب محل رصدخانه موثر است که از این رو بایستی شرایط کلی آب و هوایی و عوامل محلی و توپوگرافی موثر در دید را مورد توجه قرار داد.
بهتر است تلسکوپ را در بالای کوهی بلند قرار دهیم و مخصوصاً بهتر است که این کوه مجزا و بلند تر از کوه ها مجاور خود باشد به نحوی که از سطح افق تا زاویه 15 درجه اطراف،در تمامی جهات مانعی برای رصد وجود نداشته باشد.

نکته دیگری که باید به آن توجه داشت این است که پس از ایجاد رصدخانه،پروژه های آبادانی دیگری که در منطقه صورت می گیرد مشکلاتی برای رصدخانه ایجاد نکنند،مثلاً ایجاد جنگل مصنوعی و یا دریاچه های مصنوعی می توانند تاثیر منفی در شرایط اقلیمی منطقه از نظر نجومی ایجاد کند.

پارامترهای مهم در مکان یابی رصدخانه ها:
به طور کلی پارامترهای مهم در مکان یابی رصدخانه ها عمدتاً به سه دسته تقسیم می شوند:
الف)پارامترهای هواشناسی:
مانند:پوشش ابری،سرعت و جهت باد،تغییرات دما در طول شب،تغییرات فشار،لایه های وارونگی دمايی و تعداد وقوع در ارتفاع این لایه ها،رطوبت و ….
ب)پارامترهای نجومی:
مانند:تعداد شب های مناسب برای طیف سنجی،کیفیت دید محل،چشمک زنی،کدورت،روشنایی آسمان و ….
ج)پارامترهای محلی:
مانند:ژئوفیزیک عمومی ،آلودگی نوری،جنس زمین مورد نظر(پوشش گیاهی و ضریب جذب نور)، دسترسی آب،برق،مخابرات،جاده اصلی و …..
مهمترین پارامتر جهت مکان یابی سایت رصدخانه،پارامتر دید می باشد.دید بر اثر دما،فشار و وزش باد،در جوّ دچار آشفتگی می شود و این آشفتگی موجب تغییر چگالی محلی و در نتیجه ضریب شکست محیط می شود به طوری که بر جبهه موج دریافتی از جرم آسمانی اثر می گذارد،این پدیده را تلاطم جوّ می گویند.تاثیر این تلاطم باعث جابه جایی تصوير در زمان های نوردهی بالا می شود یا اینکه سنجش اندازه های بسیار کوچک و تشخیص جزئیات را در اجرام آسماني کاهش می دهد.برای اندازه گیری این جابه جایی می توان از تصویربرداری رد ستاره ها توصیف ستاره قطبی را با استفاده از CCD  آست نور اختلال در نور ستاره یا جرم آسمانی موجب پراکندگی نور آن می شود،به این ترتیب سنجش دید با استفاده از این تصاویر قابل محاسبه است.برای مکان های مناسب و خوب،کمیت دید بین نیم تا یک و نیم ثانیه قوس است. در بهترین نقاط رصدی شناخته شده در دنیا همچون کوه موناکی در هاوایی،سرو پارانال در شیلی و یا موتت ویلسون،به علت ثبات هوا،دید حتی گاهی بهتر از این می شود.کمیت دید،نشان دهنده توان واقعی تفکیک است.به عنوان مثال به طور نظری توان تفکیک یک تلسکوپ 20 سانتی متری حدود یک ثانیه قوس است اما به دلیل آشفتگی جوی در عمل،چنین تفکیکی در توان یک تلسکوپ یک متری یا بزرگتر در محل مناسب رصدی است.بر اثر آشفتگی جوّ،تصویر ستاره پخش می شود.قطر ظاهری آن ممکن است به یک ثانیه قوس یا بیشتر برسد،به طوری که ستاره ای در فاصله ای کمتر از این مشخص نخواهد شد.پارامتر دیگر،چشمک زدن است.این پارامتر در تعیین محل رصدخانه نقش موثری ندارد و بر اثر تغییر شار نور ستاره و یا دامنه تغییرات نوری به وجود می آید.این تغییرات عمدتاً ناشی از گذر نور ستاره از محیط میان ستاره ای در بین ما و آن ستاره است.این پدیده که در اپتیک های بزرگ مشخص است،با چشمک زدن ستاره ها که با چشم غیرمسلح دیده می شود،متفاوت است.چشمک زدن ستاره ها در رصد با چشم غیرمسلح یا پرش نور ستاره ها در رصد یا تسلکوپ،ناشی از شکست نور آنها در جوّ است.کمیت مهم دیگر،کدورت جوّی می باشد که بر اثر جذب نور در ماده موجود بین ستاره و ما (مثل جوّ زمین) به وجود می آید.این کمیت در محل های مختلف به علت وجود گرد و غبار،بخار،آب و عناصر دیگر متفاوت است.محل های نزدیک کارخانجات سیمان و یا دشت های کویری،دارای کدورت جوی زیادی هستند.
به طور کلی،رصدخانه در محلی احداث می شود که کمترین دید را داشته باشد.کمیتهای دیگر در طی شبهای رصدی اندازه گیری می شوند و تصحیح می گردند.
کمیت مهم دیگری که در طی سالهای گذشته مشکلات زیادی را برای رصدخانه ها و منجمان ایجاد کرده است،آلودگی نوری می باشد که به دلیل نور مصنوعی شهرها و روستاها و ….ایجاد می شود.برای استقرار تلسکوپ یک متری حدود 30 کیلومتر از روستا و 100 کیلومتر از شهرها باید فاصله گرفت.البته این کمیت تقریبی،به محل رصدخانه و کوه ها و شهرهای اطراف بستگی دارد.استفاده از روشنایی هایی با سر پوش مناسب و چراغ های جیوه ای با نور کم در شهرها یا روستاهای نزدیک به رصد خانه،در کاهش آلودگی نوری بسیار موثر است که در این رساله به طور کامل در این باره صحبت خواهیم کرد و روشهای حذف آن را بیان خواهیم نمود.قسمتی از آلودگی نوری موجود مربوط به روشنایی آسمان می باشد که نور رسیده از زمینه آسمان است که نمی توان آن را حذف کرد.

جدول استانداردهای مکان یابی رصدخانه ها :
موسسه بین المللی اخترشناسی که در اکثر کشورها شعبه دارد،هر ساله سمینار سالانه اخترشناسی را در یکی از کشورهای جهان برگزار می کند تا آخرین دستاوردهای اخترشناسی را در اختیار دانشمندان قرار دهد و در این باره تبادل نظر انجام دهد.
لازم به ذکر است که تنها،رصدخانه ای معتبر به شمار می آید که از این استانداردها در مکان یابی و ساخت تبعیت کرده باشد و تحقیقات این رصدخانه ها به عنوان تحقیقات معتبر در سطوح جهان مطرح می شوند. طبیعی است رصدخانه ای که دارای استانداردهای این مرکز نباشد نمی تواند تحقیقات خود را به عنوان تحقیق علمی اثبات شده معرفی کند.همچنین موسسه ذکر شده به تمام رصدخانه های معتبر جهان کمک مالی می کند و این موضوع در توجیه اقتصادی رصدخانه به خصوص در کشوری همانند ایران تاثیر به سزایی خواهد گذاشت.

و…………………………

تصاویر فایل:

خرید رساله: